રાષ્ટ્રપતિ બનવું હતું, અશ્લીલ કહીને જેલમાં ધકેલી:ચૂંટણી લડી ત્યારે પૂછ્યું- ન્યુક્લિયર બટન દબાવી શકશો; મહિલાઓ અમેરિકન રાષ્ટ્રપતિ કેમ નથી બની શકતી?

વર્ષ 1960
સિરીમાવો બંદરનાઈકે શ્રીલંકાના પ્રથમ મહિલા વડાપ્રધાન બન્યા.
વર્ષ 1966
ઈન્દિરા ગાંધી ભારતના પ્રથમ મહિલા વડાપ્રધાન બન્યા.
વર્ષ 1969
ગોલ્ડા મીર ઈઝરાયલના પ્રથમ મહિલા વડાપ્રધાન બન્યા.
વર્ષ 1979
માર્ગારેટ થેચર બ્રિટનના પ્રથમ મહિલા વડાપ્રધાન બન્યા.
વર્ષ 1988
બેનઝીર ભુટ્ટો પાકિસ્તાનના પ્રથમ મહિલા વડાપ્રધાન બન્યા. દેશના સૌથી શક્તિશાળી પદો પર મહિલાઓને સ્થાન આપનાર દેશોની યાદી ઘણી લાંબી છે. છેલ્લા 60 વર્ષોમાં 60 થી વધુ દેશોએ મહિલા રાષ્ટ્રપતિ અથવા વડાપ્રધાનની પસંદગી કરી છે. આશ્ચર્યની વાત એ છે કે વિશ્વનો સૌથી શક્તિશાળી લોકશાહી દેશ અમેરિકા આજ સુધી આવું કરી શક્યું નથી. અમેરિકામાં 5 નવેમ્બરે ચૂંટણી છે. અમેરિકન લોકશાહીના 231 વર્ષના ઈતિહાસમાં આ બીજી વખત થઈ રહ્યું છે, જ્યારે કોઈ મહિલા રાષ્ટ્રપતિ પદની ઉમેદવાર છે. સૌથી પહેલા 2016માં હિલેરી ક્લિન્ટન રાષ્ટ્રપતિ પદના ઉમેદવાર હતા, જ્યારે આ ચૂંટણીમાં કમલા હેરિસ ભારતીય મૂળની છે. પરંતુ એવું કેમ છે કે અમેરિકાના 23 દાયકા જૂના રાજકીય ઈતિહાસમાં કોઈ મહિલા રાષ્ટ્રપતિ બની નથી? આ કહાની તે મહિલાઓના કિસ્સાઓ કહે છે જેમને ક્યારેક રાષ્ટ્રપતિ બનવાના સપના માટે જેલમાં નાખવામાં આવી હતી અને ક્યારેક પૂછવામાં આવ્યું હતું કે શું તેઓ પરમાણુ બટન દબાવી શકશે… કિસ્સો-1 રાષ્ટ્રપતિ બનવાની ઈચ્છા હતી, દેશ છોડવાની વાત આવી અમેરિકાની મહિલા નેતા વિક્ટોરિયા ક્લાફિન વૂડહોલ પ્રમુખપદની ઉમેદવારી માટે પોતાનો અધિકાર વ્યક્ત કરનાર પ્રથમ વ્યક્તિ હતી. વુડહોલનો જન્મ 1838માં એક એવા પરિવારમાં થયો હતો જે જાદુઈ દવા વેચવાનો દાવો કરીને એક શહેરથી બીજા શહેરમાં ફરતો હતો. જો કે, તે દવાઓમાં આલ્કોહોલ સિવાય બીજું કંઈ નહોતું. વુડહોલની ઉંમર માત્ર 34 વર્ષની હતી, જ્યારે અમેરિકામાં ચૂંટણી લડવાની ઉંમર 35 વર્ષ છે. તેણી ચૂંટણી લડી શકી ન હતી, છતાં વુડહોલને નફરત કરનારા નેતાઓએ તેણીની ધરપકડ કરી હતી. તેના પર અશ્લીલતા ફેલાવવાનો આરોપ હતો. કિસ્સો-2 પતિ પાસેથી રાજકારણ વારસામાં મળ્યું, રશિયાએ ડેવિલ કહ્યું માર્ગારેટ ચેઝ સ્મિથ એ પ્રથમ મહિલા હતી જેમણે પ્રમુખપદની ઉમેદવારી જાહેર કરી હતી. માર્ગારેટને તેના પતિ ક્લાઈડ સ્મિથ પાસેથી રાજકારણ વારસામાં મળ્યું હતું. ક્લાઈડ રિપબ્લિકન પાર્ટીના મોટા નેતા હતા. 1940 માં તેમનું અવસાન થયું. 1964 માં, તેમણે રિપબ્લિકન પાર્ટી તરફથી રાષ્ટ્રપતિ પદના ઉમેદવાર તરીકે પોતાનું નામ આગળ રાખ્યું. આ પહેલીવાર હતું જ્યારે રિપબ્લિકન પાર્ટીની મહિલા નેતાએ આ પદ માટે દાવો કર્યો હતો. માર્ગારેટ ચેઝ સ્મિથે એક ભાષણમાં કહ્યું- કેટલાક લોકોને લાગે છે કે મહિલાઓએ વ્હાઇટ હાઉસ સુધી પહોંચવાની આકાંક્ષા ન કરવી જોઈએ. આ માણસની દુનિયા છે. તે રીતે રાખવું જોઈએ. જે દિવસે માર્ગારેટે દોડવાની તેણીની ઇચ્છા વ્યક્ત કરી, તે દિવસે વોશિંગ્ટન પોસ્ટના પત્રકારે તેણીની ઝુંબેશને બિન-ગંભીર જાહેર કરી. અન્ય રિપબ્લિકન ઉમેદવારો સાથે સ્પર્ધા કરવા માટે માર્ગારેટ પાસે પૂરતા પૈસા નહોતા. પ્રચાર દરમિયાન તેમણે કહ્યું હતું કે- સ્ત્રીઓ પણ માણસ છે. આશા છે કે લોકો મને મત આપશે. જોકે, તે ઉમેદવારી ચૂંટણી હારી ગઈ હતી. માર્ગારેટ તેના સમયની પ્રખ્યાત નેતા હતી. ડાબેરીવાદની તેમની આકરી ટીકાને કારણે તેઓ સોવિયેત સંઘમાં જાણીતા હતા. સોવિયેત યુનિયનના સર્વોચ્ચ નેતા નિકિતા ક્રુશ્ચેવે કહ્યું, “માર્ગારેટ સ્ત્રી સ્વરૂપમાં એક શેતાન છે.” કિસ્સો-3 અશ્વેત હોવા કરતાં સ્ત્રી હોવાને કારણે વધુ સજા થઈ ડેમોક્રેટિક પાર્ટી તરફથી પ્રેસિડેન્ટની નોમિનેશન માટે લડનારી પ્રથમ મહિલા શર્લી ચિશોમ હતી. તેઓ 1968માં ન્યૂયોર્કથી સાંસદ તરીકે ચૂંટાયા હતા. આ રીતે તે આ સિદ્ધિ હાંસલ કરનાર દેશની પ્રથમ અશ્વેત મહિલા બની. રાષ્ટ્રપતિ તો દૂરની વાત, મહિલા ઉપરાષ્ટ્રપતિ બનવામાં 227 વર્ષ લાગ્યાં આ 1984ની વાત છે. એક મહિલા સંગઠને ડેમોક્રેટિક રાષ્ટ્રપતિ પદના ઉમેદવાર મોન્ડેલને તેના ઉપરાષ્ટ્રપતિ પદના ઉમેદવાર તરીકે એક મહિલાને નોમિનેટ કરવા માટે સમજાવ્યા. મોન્ડેલ સંમત થયા અને જેરી ફેરારોને પદ માટે પસંદ કરવામાં આવ્યા. બધાને લાગ્યું કે ટૂંક સમયમાં એવો સમય આવશે જ્યારે મહિલા રાષ્ટ્રપતિ પદના ઉમેદવાર પણ ચૂંટાશે, પરંતુ આ આશાઓ પર પાણી ફરી વળ્યું જ્યારે અમેરિકન લોકોએ મોન્ડેલની જગ્યાએ રિપબ્લિકન પાર્ટીના રોનાલ્ડ રીગનને ચૂંટ્યા. અમેરિકન પત્રકાર એલન મેલ્કમના જણાવ્યા અનુસાર, ચૂંટણી પ્રચાર દરમિયાન ફેરારોને જે પ્રકારના સવાલો પૂછવામાં આવ્યા તે સાબિત કરવા માટે પૂરતા હતા કે અમેરિકા મહિલાઓને સત્તા આપવા માટે તૈયાર નથી. તે જ સમયે એક ચર્ચા દરમિયાન, રિપબ્લિકન પાર્ટીના ઉપરાષ્ટ્રપતિ પદના ઉમેદવાર જ્યોર્જ બુશે ફેરારોને ટોણો માર્યો અને કહ્યું- મિસ ફેરારો, શું હું તમને સમજાવું કે ઈરાન અને લેબનનની દૂતાવાસમાં શું તફાવત છે. બુશના નિવેદનથી ફેરારો ગુસ્સે થઈ ગયા અને આરોપ લગાવ્યો કે તે એક મહિલા હોવાને કારણે તેને આવું કહેવામાં આવ્યું હતું. આ ચૂંટણી બાદ ડેમોક્રેટિક અને રિપબ્લિકન પાર્ટીઓના નેતાઓમાં મહિલાઓમાં વિશ્વાસ ઓછો થયો હતો. અમેરિકામાં એક મહિલાને ઉપરાષ્ટ્રપતિ બનતા 227 વર્ષ લાગ્યા. 2020ની ચૂંટણીમાં ભારતીય મૂળની કમલા હેરિસ આ પદ હાંસલ કરનાર પ્રથમ મહિલા બની હતી. અમેરિકાને હજુ સુધી મેડમ રાષ્ટ્રપતિ કેમ નથી મળ્યા? અમેરિકન નિષ્ણાતોના મતે, અત્યાર સુધી મહિલા રાષ્ટ્રપતિ ન બનવા પાછળ 3 કારણો છે… 1. સામાજિક કારણ: પતિએ છૂટાછેડા લીધેલી પત્નીને રાજકારણથી દૂર રાખવા માટે અખબારમાં પત્ર પ્રકાશિત કર્યો અમેરિકન પોલિટિકલ એક્સપર્ટ ઈરેન નેટીવિદાદના મતે દુનિયાના અન્ય દેશોની જેમ અમેરિકામાં પણ મહિલાઓને પુરૂષોની સરખામણીએ ઘણા પાયાના અધિકારો મળ્યા છે. ઉદાહરણ તરીકે, આઝાદી પહેલાં અમેરિકન શાળાઓમાં છોકરાઓને વાંચન અને લેખન બંને શીખવવામાં આવતું હતું, પરંતુ છોકરીઓને લખવાનું શીખવવામાં આવતું ન હતું. આ કારણોસર સ્ત્રીઓ વાંચી શકતી હતી, પણ લખી શકતી નહોતી. મહિલાઓ હસ્તાક્ષર તરીકે તેમના નામની જગ્યાએ “X” લખતી હતી. સ્ત્રીઓને મિલકતનો અધિકાર પણ ન હતો. આ કારણોને લીધે તે સામાજિક રીતે પાછળ રહેવા લાગી. તેણીને દરેક ક્ષેત્રમાં પુરુષો સાથે સ્પર્ધા કરવામાં સમય લાગ્યો. સર્વે એજન્સી ગેલપ અનુસાર, 1937માં 64% લોકો માનતા હતા કે મહિલાઓ રાષ્ટ્રપતિ પદ માટે લાયક નથી. તેમણે કહ્યું કે રાજનીતિ એ માણસની દુનિયા છે અને તેને એવી રીતે રાખવી જોઈએ. એજન્સી અનુસાર 5%થી વધુ મતદારો હજુ પણ મહિલાઓ વિશે સમાન વિચાર ધરાવે છે. અમેરિકામાં ફિલ્મો બનવા લાગી, જેમાં મહિલાઓનું ઘર સંભાળવાનું, પતિને પ્રેમ કરવાનું અને બાળકોને જન્મ આપવાનું કામ બતાવવામાં આવ્યું. આ 1950નો સમયગાળો હતો જ્યારે અમેરિકામાં ફરી મહિલા સ્વતંત્રતા છીનવાઈ ગઈ હતી. તે સમયના મનોવૈજ્ઞાનિકોએ સમાજની તમામ ખરાબીઓનો દોષ નોકરી પર જતી મહિલાઓ પર ઢોળવાનું શરૂ કર્યું. આનાથી માત્ર કામ કરતી મહિલાઓના જીવન પર અસર પડી ન હતી, પરંતુ અમેરિકાના ચૂંટણી રાજકારણમાં ભાગ લેતી મહિલાઓને પણ ફટકો પડ્યો હતો. 1958માં કોયા નટસન નામના સાંસદે પેટાચૂંટણી લડવાનું નક્કી કર્યું. વિરોધીઓએ નુટસનના ભૂતપૂર્વ પતિ એન્ડ્રુ નુટસનને શોધી કાઢ્યા અને તેમને ઝુંબેશ ચલાવી. એન્ડ્રુને એક પત્ર લખવા માટે કહેવામાં આવ્યું હતું જેમાં તેણે કોયાને તેના જીવનમાં પાછા આવવા અને ઘરે પાછા ફરવાની અપીલ કરી હતી. અખબારમાં છપાયેલા આ પત્રમાં લખવામાં આવ્યું છે કે તેના પતિનું ઘર તેની યોગ્ય જગ્યા છે. આ પ્રકારની પ્રસિદ્ધિને કારણે કોયા હારી ગયા. રાજકીય કારણઃ મહિલાઓને આઝાદીના 141 વર્ષ બાદ મતદાનનો અધિકાર મળ્યો 7 લોકોને અમેરિકાના સ્થાપક પિતા માનવામાં આવે છે. તેમની વચ્ચે કોઈ મહિલા નથી. અમેરિકામાં પ્રથમ રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી 1789માં યોજાઈ હતી, પરંતુ મહિલાઓને મત આપવાનો અધિકાર પણ નહોતો. તેમને આ અધિકાર આઝાદીના લગભગ 141 વર્ષ પછી 18 ઓગસ્ટ, 1920ના રોજ મળ્યો હતો. અમેરિકન પોલિટિકલ અફેર્સ એક્સપર્ટ ડેબી વોલ્સ કહે છે કે અન્ય દેશોમાં લોકો પાર્ટીને વોટ આપે છે અને પછી પાર્ટી પીએમને ચૂંટે છે, પરંતુ અમેરિકામાં આવું નથી. અહીં મતદારો સીધા રાષ્ટ્રપતિને મત આપે છે, જેના કારણે મહિલાઓ માટે મુશ્કેલ બની જાય છે. તેનું કારણ એ છે કે અમેરિકામાં લોકો માને છે કે મહિલાઓમાં યુદ્ધ જેવી મુશ્કેલ પરિસ્થિતિઓમાં નેતૃત્વ કરવાની શારીરિક અને માનસિક ક્ષમતાઓ હોતી નથી, જ્યારે પુરુષોમાં આ ગુણો વારસાગત હોય છે. ડેબી વોલ્સના જણાવ્યા અનુસાર, ઈન્દિરા ગાંધીની લોકપ્રિયતાનું કારણ ભારતની એકમાત્ર મહિલા વડાપ્રધાન હતી, તેનું કારણ તેમનું અસરકારક અને આક્રમક વ્યક્તિત્વ માનવામાં આવતું હતું. તેના 231 વર્ષના ચૂંટણી ઈતિહાસમાં અમેરિકા હજુ પણ સંસદમાં મહિલાઓની ભાગીદારી વધારવા માટે મજબૂત જોગવાઈઓ કરી શક્યું નથી. છેલ્લા 109 વર્ષમાં યોજાયેલી 54 સેનેટ ચૂંટણીઓમાં મહિલા સેનેટરોની સંખ્યા 20%થી ઉપર પહોંચી નથી. તેમની ભાગીદારી વધારવા માટે કોઈપણ પ્રકારની અનામતની જોગવાઈ નથી. આર્થિક કારણ: અમેરિકન ચૂંટણીનો અર્થ મોટો ખર્ચ માત્ર અબજોપતિઓ જ અમેરિકન રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી લડી શક્યા છે. અમેરિકામાં ચૂંટણી લડવી ખૂબ ખર્ચાળ છે. 1987 માં પેટ્રિશિયા શ્રોડરે પ્રમુખપદ માટે લડવાની હિંમત એકત્ર કરી, પરંતુ ભંડોળ ઊભું કરવામાં અસમર્થતાને કારણે, તેણીએ પ્રાઈમરી પહેલા જ છોડી દીધી. સીએનએનના રાજકીય બાબતોના નિષ્ણાત પ્રોફેસર વોલ્શ માને છે કે આર્થિક રીતે સમૃદ્ધ બનવું એ યુએસ ચૂંટણીમાં ઉમેદવાર માટે અનિવાર્ય સ્થિતિ બની રહી છે. અહીં મહિલાઓ પાછળ છે. આ સિવાય ચૂંટણી જીતવા માટે પૈસા ભેગા કરવા એ પણ મોટો પડકાર છે.