ફિલ્મના સેટ પર એક્ટર્સ, ડિરેક્ટર્સ, ક્રૂ મેમ્બર્સને મેનેજ કરવાથી લઈને તેમના ખાવા-પીવા સુધીની તમામ જવાબદારી સ્પોટબોયની હોય છે. તેમને સ્પોટ દાદા પણ કહેવામાં આવે છે. જો કે, સ્થિતિ એવી છે કે લોકો કહે છે કે તમે કંઈપણ બનજો, પરંતુ ક્યારેય સ્પોટબોય ન બનતા. આ લોકો દરેક સેટ પર 20 કલાક કામ કરે છે, પરંતુ તેમને વેતનના પૈસા ક્યારે મળશે તેની કોઈ ખાતરી નથી. પ્રોડ્યૂસર્સ અને નિર્માતાઓ પણ તેમનો દુરુપયોગ કરે છે. ક્યારેક તેઓ માર પણ મારે છે પરંતુ તેમ છતાં કામ ન મળવાના ડરથી આ લોકો ચૂપચાપ બધું સહન કરે છે. તેથી આજે ‘રીલ ટુ રિયલ’ના આ એપિસોડમાં, અમે સ્પોટબોયની સ્થિતિ જાણવા માટે સ્પોટબોય સંતોષ, રાકેશ દુબે અને સિને વર્કર્સ એસોસિએશનના વડા સુરેશ શ્યામલાલ ગુપ્તા સાથે વાત કરી હતી. આ એપિસોડ બે પ્રકરણોમાં વહેંચાયેલો છે. પ્રથમ પ્રકરણમાં, સ્પોટબોયને કામ મળવાથી લઈને તેના પગાર સુધીની માહિતી છે, જ્યારે બીજા પ્રકરણમાં, સેલેબ્સ સાથે સ્પોટબોયના બોન્ડિંગ વિશે વાત કરવામાં આવશે. પ્રકરણ- 1 સ્પોટબોય 20-20 કલાક કામ કરે છે
80-90ના દાયકામાં સ્પોટબોયને શિફ્ટ દીઠ માત્ર 8 કલાક કામ કરવું પડતું હતું. જો કે, હવે કોઈ નિશ્ચિત સમય નથી. એક્ટર્સની જેમ, તેઓએ 20 કલાક કામ કરવું પડશે. ઘણી વખત કામનો ભાર એટલો વધી જાય છે કે તેમને સેટ પર જ સૂઈ જવું પડે છે. ફિલ્મના શૂટિંગ માટે 15-20 સ્પોટબોયની જરૂર છે
જો કોઈ ટીવી શોનું શૂટિંગ થઈ રહ્યું હોય તો 5-6 સ્પોટબોયની જરૂર પડે છે. જ્યારે, ફિલ્મના શૂટિંગ માટે સેટ પર 15-20 સ્પોટબોયની હાજરી જરૂરી રહે છે. જો કે, પ્રોજેક્ટના આધારે આ સંખ્યા પણ વધે છે. આ તમામ કામ ચાર્જ સ્પોટબોય દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે. સ્પોટબોયનું પેમેન્ટ આખું વર્ષ રોકી રખાય છે
સ્પોટબોયનું પેમેન્ટ ફિક્સ નથી. તેમને એક દિવસના શૂટિંગ માટે 1500 થી 2000 રૂપિયા મળે છે. સ્પોટબોયના પેમેન્ટ અંગે સુરેશ કહે છે – દેશ આઝાદ થયો છે, પરંતુ તેનાથી તેમને કોઈ ફાયદો થયો નથી. તેમને સમયસર પેમેન્ટ મળતું નથી. જો તેણે એક મહિના સુધી સતત કામ કર્યું હોય તો તેને 4-6 મહિના પછી પગાર મળે છે. કેટલીકવાર એક વર્ષ સુધી ચૂકવણી અટકાવી રાખવામાં આવે છે. ઘણા એવા કિસ્સા પણ છે કે જેમાં પેમેન્ટ મળ્યું જ નથી. મેં એક-બે કિસ્સાઓ જોયા છે જેમાં પ્રોડક્શન હાઉસ શરૂઆતમાં 50,000 રૂપિયા ફી ચૂકવવાની વાત કરે છે, પરંતુ ફિલ્મ બની ગયા પછી નુકસાનનું કારણ આપીને માત્ર 25,000 રૂપિયાની ફીમાં સમાધાન કરવાનું કહે છે. મોટાભાગના સ્પોટબોયને મહિનામાં માત્ર 4-5 દિવસ જ કામ મળે છે
સ્પોટબોયનું કામ નિશ્ચિત નથી. કેટલીકવાર તેમની પાસે કામ હોય છે, તો ક્યારેક તેમની પાસે નથી હોતું. મોટાભાગના સ્પોટબોયને મહિનામાં માત્ર 4-5 દિવસ જ કામ મળે છે. તમામ પૈસા ઘરખર્ચમાં વપરાઈ જાય છે. બાળકોની ફી અને અન્ય જરૂરિયાતો પૂરી કરવા માટે તેમને સખત મહેનત કરવી પડે છે. ઘણાને તો સળંગ મહિનાઓ સુધી કામ મળતું નથી. કેટલાકને વર્ષોથી કામ મળ્યું નથી. કાં તો તેઓ અન્ય કામ કરવા લાગી ગયા છે અથવા તેમની પત્નીઓ ઘરનો ખર્ચો સંભાળી રહી છે. સંતોષે કહ્યું- અમે ખૂબ સંઘર્ષ કરીએ છીએ, પરંતુ અમારી વાત કોઈ સાંભળતું નથી
સંતોષ કહે છે- અમે ખૂબ સંઘર્ષ કરીએ છીએ, પરંતુ અમારી વાત કોઈ સાંભળતું નથી. મેં 1998-99માં કામ કરવાનું શરૂ કર્યું. તે સમયે સ્થિતિ વધુ ખરાબ હતી. ઘણા સેટ પર એસી નહોતા. ઉનાળામાં કલાકારનો મેકઅપ બગડવાનું જોખમ સૌથી વધુ હતું. આવી પરિસ્થિતિઓમાં અમે અમારા ખભા પર મોટા પંખા લઈને તેમને હવા નાખતા હતા. અમે પોતે પણ પરસેવાથી રેબઝેબ રહેતા હતા. આજે પણ પરિસ્થિતિમાં બહુ સુધારો થયો નથી.જેમ કે, સેટ પર પહેલા અમારે એક્ટર્સ, આર્ટિસ્ટ અને ડિરેક્ટર્સને ખવડાવવાનું હોય છે. પછી જ્યારે અમારો વારો આવે છે ત્યારે અમને અનેક કામ સોંપી દેવામાં આવે છે. એ પણ નથી જોતા કે અમે જમી રહ્યા હોઈએ છીએ.અમારે બધું છોડીને પહેલા તેમનું કામ કરવું પડે છે. કેટલાક કલાકારો અમારી કાળજી લે છે. સ્વર્ગસ્થ સિદ્ધાર્થ શુક્લા, જેનિફર વિંગેટ જેવા લોકો આ યાદીમાં છે. તો કુશાલ ટંડન જેવા સ્ટાર્સ તો નાની-નાની વાતમાં ગુસ્સે થઈ જાય છે. ‘ફિલ્મ ઈન્ડસ્ટ્રીના લોકો ક્રૂર છે, તેમને અમારી સુરક્ષાની પરવા નથી’
સિને વર્કર્સ એસોસિયેશનના વડા સુરેશ શ્યામલાલ ગુપ્તાએ કહ્યું, ‘ફિલ્મ ઈન્ડસ્ટ્રીના લોકોને રાક્ષસ કહેવા ખોટું નહીં હોય. કરોડોની ફિલ્મો બને છે, કલાકારોની ફી પણ કરોડોમાં જાય છે, પરંતુ સ્પોટબોયની સુરક્ષાની કોઈ વ્યવસ્થા નથી. ઘણી વખત આગના કારણે સેટ બળી જાય છે અને લોકોના મોત થાય છે. બાદમાં આ મામલો દબાવી દેવામાં આવે છે. પરિવારના સભ્યોને વળતર પણ મળતું નથી.’ ‘આવી વસ્તુઓ બહાર આવી શકતી નથી. આ ઇન્ડસ્ટ્રીમાં પ્રોડ્યુસર્સની લોબી છે. તેઓ એકબીજાની વાસ્તવિકતા છુપાવવાનો પ્રયાસ કરે છે. કામ ન મળવાના ડરથી સ્પોટબોય આ મુદ્દે ખૂલીને વાત કરતા નથી. પરિસ્થિતિ એટલી ખરાબ છે કે કેટલીકવાર પ્રોડક્શનના લોકો તેમને મારતા હોય છે. ડાયરેક્ટર-પ્રોડ્યૂસર અપશબ્દો બોલે છે. પ્રકરણ- 2- હવે વાંચો સ્પોટબોય અને સેલેબ્સ વચ્ચેના સંબંધોના કિસ્સા… 1700 રૂપિયા માગ્યા તો જેકી શ્રોફે 70 હજાર રૂપિયા આપવાની ઓફર કરી.
રાકેશ દુબેએ જેકી શ્રોફ સાથે કામ કર્યું હતું. આ વિશે તેમણે કહ્યું- મેં સાંભળ્યું હતું કે જેકી દાદા હંમેશા દરેકને ખૂબ મદદ કરે છે. તે દિલથી સારી વ્યક્તિ છે. એક દિવસ મને પૈસાની ખૂબ જરૂર હતી. બીજો કોઈ રસ્તો નહોતો. છેવટે હિંમત એકઠી કરીને જેકી દાદા પાસે ગયો. તેમને કહ્યું, દાદા, મારું ઘર તૂટી ગયું છે અને બાળકો ભૂખ્યા છે. તેમણે મને પૂછ્યું કે ‘કેટલા પૈસાની જરૂર છે.’ મેં કહ્યું બહુ નહીં, બસ 1700 રૂપિયા. તેમણે તેમના છોકરાને મારા ઘરે 70,000 રૂપિયા મોકલવાનું કહ્યું.’ ‘મને આટલા બધા પૈસાની જરૂર નથી એમ કહીને મેં ના પાડી. પછી બીજા દિવસે તેમનો માણસ મારા ઘરે આવ્યો અને મને 1900 રૂપિયા આપ્યા અને મને જેકી દાદા સાથે વાત કરાવી.’ અમિતાભ બચ્ચન અને સલમાન ખાને લોકડાઉનમાં મદદ કરી હતી
રાકેશે જણાવ્યું કે ઘણા એવા સેલેબ્સ છે જે ખરાબ સમયમાં સ્પોટબોયની મદદ કરે છે. જેમ કે અમિતાભ બચ્ચન અને સલમાન ખાને લોકડાઉન દરમિયાન કર્યું હતું. આ અંગે તેણે કહ્યું, ‘કોવિડ દરમિયાન મારી હાલત ખૂબ જ ખરાબ થઈ ગઈ હતી. ઘણા લોકો સાથે વાત કરી, ઘણી જગ્યાએ સમાચાર પ્રકાશિત થયા, પરંતુ કોઈએ મદદ કરી નહીં.’ ‘એકવાર મને સંઘ તરફથી મદદ મળી. ત્યાંથી 3000 રૂપિયાની મદદ મળી અને 1.5 હજાર રૂપિયાનું રાશન મળ્યું. તે અમિતાભ બચ્ચન અને સલમાન ખાને આપ્યું હોવાની મને જાણ થઈ. તે સિવાય ક્યાંયથી કોઈ મદદ મળી નથી.’ સુનીલ શેટ્ટી પાસેથી 1200 રૂપિયામાં 2 થપ્પડ મળી
સુનીલ શેટ્ટી સાથે કામ કરવાના અનુભવ વિશે રાકેશે કહ્યું, ‘એકવાર હું સુનીલ શેટ્ટી સાથે કામ કરી રહ્યો હતો. તે સમયે કામના વધારે પૈસા મળતા ન હતા. હું સુનીલ શેટ્ટી પાસે જઈને ઉભો રહ્યો. તેમણે પૂછ્યું કે તું અહીં કેમ ઉભો છો? મેં અચકાતા કહ્યું, સાહેબ મારે 1200 રૂપિયા જોઈએ છે. મારા મોઢામાંથી નીકળ્યું કે હું પછી આપી દઈશ. ફિલ્મ સિટીમાં શૂટિંગ દરમિયાન તેમણે મને પૈસા આપ્યા હતા. ત્યારપછી જ્યારે પણ સુનીલ શેટ્ટી સાહેબ મને કામ કરતા જોતા ત્યારે તેઓ આવીને પૂછતા હતા કે મારા પૈસા ક્યાં છે. હું કહેતો કે સાહેબ અત્યારે મારી પાસે નથી, હું કમાઈને આપીશ દઈશ.’ એ જ રીતે, 20-25 દિવસ પછી તેમણે ફરીથી ફોન કર્યો અને પૈસા માગ્યા. તે સમયે તે ખૂબ જ ગુસ્સામાં હતા. તેમણે મને ‘ફિલ્મીસ્તાન’ની વેનિટી વેનમાં બોલાવ્યો અને પછી પૂછ્યું. મેં કહ્યું, અત્યારે મારું કામ બંધ છે, હું પછી આપી દઈશ. તેણે કહ્યું ‘તો તે કેમ કહ્યું કે હું તેને પરત કરીશ’. તેમણે મને બે ખેંચીને મારી. મેં વિચાર્યું, કોઈ વાંધો નહીં, તે મોટા માણસ છે અને મેં પૈસા પણ લીધા છે, મને વાનમાં માર્યો છે તો વાંધો નય. સારું થશે. તે સમયે મેં મારા કાન પકડી લીધા અને બોલ્યો કે હું ક્યારેય કોઈની પાસેથી પૈસા નહીં લઉં’.
‘કંઈ પણ બનજો પણ ‘સ્પોટબોય’ન બનતા’:એક્ટર્સ -ડાયરેક્ટર્સનું ધ્યાન રાખે છે, ઘણીવાર 20 કલાક કામ કરે, મહિનાઓ સુધી પૈસા ન મળે; ગાળ અને માર પણ જાણે લમણે લખાયેલાં
