મનમોહને પોતે જ કહ્યું કે તેમણે અર્થશાસ્ત્ર કેમ લીધું:અમૃતસરની હિંદુ કોલેજ લેતી હતી અડધી ફી, બેચમેટે કહ્યું- હીરોઈનની વાત હોય તો શરમાઈ જતા

આખી દુનિયા ડૉ.મનમોહન સિંહની ઈકોનોમિક સમજણને લોખંડ માને છે. તેમણે કોલેજમાં અન્ય વિષયોને બદલે અર્થશાસ્ત્ર કેમ પસંદ કર્યું? આની પાછળ એક રસપ્રદ ઘટના છે જેનો ખુલાસો 2018માં પોતે ડૉ. મનમોહન સિંહે કર્યો હતો જ્યારે તેઓ હિંદુ કોલેજ, અમૃતસરના ભૂતપૂર્વ વિદ્યાર્થીઓની મીટ અને દીક્ષાંત સમારોહમાં મુખ્ય અતિથિ તરીકે હાજરી આપી હતી. હિંદુ કોલેજ તેમના અભ્યાસ દરમિયાન તેમની પ્રથમ કોલેજ હતી. મનમોહન સિંહનો જન્મ 26 સપ્ટેમ્બર, 1932ના રોજ પંજાબના ગાહ ગામમાં થયો હતો, જે હાલમાં પાકિસ્તાનમાં છે. 1947માં જ્યારે દેશનું વિભાજન થયું ત્યારે તેમનો પરિવાર બધું છોડીને ભારત આવ્યો અને પંજાબના અમૃતસરમાં સ્થાયી થયો. અહીં 10મા પછી પ્રી-કોલેજ કરવા માટે તેમણે હિંદુ કોલેજ, અમૃતસરની પસંદગી કરી. ભૂતપૂર્વ વિદ્યાર્થીઓની મીટમાં પોતાના કોલેજ જીવનને યાદ કરતાં મનમોહન સિંહે કહ્યું કે, સપ્ટેમ્બર 1948માં મેં કોલેજમાં એડમિશન લીધું અને પ્રથમ સ્થાન મેળવ્યું. આના પર કોલેજના તત્કાલિન આચાર્ય, સંત રામે મને રોલ કોલ ઓફ ઓનરથી સન્માનિત કર્યો. હું હિન્દુ કોલેજનો પહેલો વિદ્યાર્થી હતો જેને આ એવોર્ડથી સન્માનિત કરવામાં આવ્યો હતો. શરૂઆતથી જ અભ્યાસમાં હોશિયાર મનમોહન સિંહનો તમામ વિષયો પર સારો કબજો હતો. ભૂતપૂર્વ વિદ્યાર્થીઓની મીટમાં તે સમયગાળો યાદ કરતાં મનમોહન સિંહે કહ્યું કે, જ્યારે ગ્રેજ્યુએશન માટે વિષયો પસંદ કરવાની વાત આવી ત્યારે હિન્દુ કોલેજના તત્કાલિન આચાર્ય સંત રામ અને અન્ય શિક્ષકોએ મને અર્થશાસ્ત્ર લેવા માટે માર્ગદર્શન આપ્યું હતું. તેમના શિક્ષકોની સલાહ પર, મનમોહન સિંહે અર્થશાસ્ત્રમાં બીએ ઓનર્સમાં એડમિશન લીધું. તે પછી સમગ્ર વિશ્વએ અર્થશાસ્ત્રમાં તેમની સમજ અને પ્રતિભાને ઓળખી. હિન્દુ કોલેજના ભૂતપૂર્વ વિદ્યાર્થીઓની મીટ અને કોન્વોકેશનમાં મુખ્ય અતિથિ તરીકે પધારેલા મનમોહન સિંહે કોલેજ જીવન સાથે જોડાયેલી ઘણી કહાનીઓ સંભળાવી. તેમણે કહ્યું કે, શિક્ષકોની સલાહ બાદ મેં અર્થશાસ્ત્રમાં બીએ ઓનર્સમાં એડમિશન લીધું.​ 1952માં હું ફરી એકવાર ટોપર બન્યો. ડૉ. મનમોહન સિંહ કોલેજના તત્કાલિન આચાર્ય સંત રામ, પ્રો. મસ્તરામ, પ્રો એસ.આર.કાલિયા, ડૉ.​ જુગલ કિશોર ત્રિખા અને તેમની સાથે અભ્યાસ કરતા ​​​​​ડૉ. સુદર્શન કપૂરને પોતાનો હીરો કહે છે. 65 વર્ષ પછી ફરી કોલેજ પહોંચ્યા
2018 માં, કોલેજ પૂર્ણ કર્યાના 65 વર્ષ પછી ડૉ. મનમોહન સિંહ ફરી હિન્દુ કોલેજ પહોંચ્યા, પરંતુ આ વખતે વિદ્યાર્થી તરીકે નહીં પરંતુ ભૂતપૂર્વ વિદ્યાર્થીઓની મીટ અને કોન્વોકેશનમાં મુખ્ય અતિથિ તરીકે. તેમણે આ કોલેજમાં 1948થી 1952 સુધી લગભગ 4 વર્ષ અભ્યાસ કર્યો હતો. મનમોહન સિંહના ઘણા જૂના સહાધ્યાયીઓ પણ ભૂતપૂર્વ વિદ્યાર્થીઓની બેઠકમાં હાજરી આપી હતી. આ તમામને 2018માં હિન્દુ કોલેજના પ્રિન્સિપાલ ડૉ. પીકે શર્માને પોતાની સાથે જોડાયેલી ઘણી વાતો કહી. ઓછા શબ્દોમાં પોતાના મંતવ્યો અસરકારક રીતે રજૂ કરવાની ક્ષમતા
અમૃતસરની DAV લોકલ મેનેજિંગ કમિટીના ચેરમેન એડવોકેટ સુદર્શન કપૂર, ડૉ. મનમોહન સિંહના બેચમેટ હતા. તેમણે 2018ના ભૂતપૂર્વ વિદ્યાર્થીઓની મીટમાં પણ હાજરી આપી હતી. એ સમયગાળો યાદ કરતાં સુદર્શન કપૂરે કહ્યું કે, તેઓ ત્રણ વર્ષ સુધી કોલેજ ડિબેટ ટીમનો ભાગ હતા. જેમાં મનમોહન સિંહ પણ હતા. મનમોહન સિંહની શરૂઆતથી જ પોતાની વાતોથી બીજાને પ્રભાવિત કરવાની શૈલી હતી. વાદ-વિવાદ દરમિયાન પણ તેઓ શાંતિથી અને બહુ ઓછા શબ્દોમાં પોતાના વિચારો વ્યક્ત કરતા હતા. મનમોહન સિંહની દલીલો એટલી પ્રભાવશાળી હતી કે કોઈ પણ જજ તેમને ચર્ચામાં પ્રથમ પુરસ્કાર આપતા પોતાને રોકી શક્યા નહીં. ફિલ્મો અને હિરોઈનની વાત આવે ત્યારે મનમોહન શરમાતા
સુદર્શન કપૂર જણાવે છે કે, હિંદુ કોલેજમાં પણ મનમોહન સિંહ તેમનો મોટાભાગનો સમય લાઈબ્રેરીમાં જ વિતાવતા હતા. હા, ક્યારેક અમુક મિત્રો લોન વગેરેમાં સાથે બેઠા હોય તો એ જમાનાની ફિલ્મો અને પ્રખ્યાત હિરોઈનોની વાત કરીએ. મનમોહન સિંહને ફિલ્મો અને હિરોઈન વગેરે વિશે વાત કરવામાં બહુ રસ નહોતો અને આવી વાતો સાંભળીને તેઓ શરમાતા હતા. રોલ નંબર 19, કોલેજ અડધી ફી લેતી
હિંદુ કોલેજના રેકોર્ડ મુજબ ડૉ. મનમોહન સિંહનો રોલ નંબર 19 હતો અને સીરીયલ નંબર 1420 હતો. તેઓ અભ્યાસમાં એટલા હોશિયાર હતા કે કોલેજે તેમની અડધી ફી માફ કરી દીધી હતી. ગ્રેજ્યુએશનમાં તેમના વિષયો અર્થશાસ્ત્ર, રાજનીતિ વિજ્ઞાન અને પંજાબી હતા. સિગ્નેચરમાં 3 ટ્રાયંગલ મૂકતા હતા
હિન્દુ કોલેજમાં ડૉ. મનમોહન સિંહના સહાધ્યાયી રહેલા રામ પ્રકાશ સરોજના જણાવ્યા મુજબ, ડૉ. મનમોહન સિંહની હસ્તાક્ષર શૈલી અનોખી હતી. સિગ્નેચર કરતી વખતે તેઓ ત્રણ જગ્યાએ ટ્રાયંગલ બનાવતા હતા. પહેલું મનમોહનનું M, બીજું S અને ત્રીજું સિંહનું G. પ્રો. કાલિયાના દિલ્હી આગમનની ખબર પડી તો તેઓ પોતે દોડીને આવ્યા
સુદર્શન ભાસ્કર, જે હિન્દુ કોલેજમાં મનમોહન સિંહના સહાધ્યાયી હતા, બાદમાં યુનિવર્સિટી ઓફ ઈસ્ટ લંડનમાં વરિષ્ઠ લેક્ચરર બન્યા. સુદર્શન ભાસ્કરે 2018ના ભૂતપૂર્વ વિદ્યાર્થીઓની બેઠકમાં પણ હાજરી આપી હતી. એક કિસ્સો સંભળાવતા તેમણે કહ્યું- ડૉ. મનમોહન સિંહ નાણા વિભાગમાં આર્થિક સચિવ બન્યા હતા. તે જ સમયે હિન્દુ કોલેજના પ્રો. કાલિયા તેમને મળવા દિલ્હી પહોંચ્યા. મનમોહન સિંહને તેમના આગમનની જાણ થતાં જ તેઓ તેમના તમામ કામ છોડીને રિસેપ્શન તરફ દોડ્યા અને પોતે ડૉ. કાલિયાનું સ્વાગત કર્યું. બે સહપાઠીઓને યાદ કરીને ભાવુક થઈ ગયા
હિંદુ કોલેજના ભૂતપૂર્વ વિદ્યાર્થીઓની મીટમાં મનમોહન સિંહ તેમના બે સહપાઠીઓને યાદ કરીને ભાવુક બની ગયા હતા. તેમણે કહ્યું કે, જ્યારે તે હિન્દુ કોલેજમાં ભણતા હતા ત્યારે ડી​ બચીન્દ્ર ગોસ્વામી અને રાજકુમાર પઢારિયાએ પણ અહીં અભ્યાસ કર્યો હતો. બાદમાં બંનેએ સમગ્ર વિશ્વમાં ભારતનું નામ રોશન કર્યું હતું. મંચ પરથી તેણે હિંદુ કોલેજના અન્ય ભૂતપૂર્વ વિદ્યાર્થી સતીન્દર લૂમ્બાનું નામ પણ લીધું. મનમોહન સિંહે કહ્યું કે, જ્યારે તેઓ વડાપ્રધાન હતા ત્યારે સતીન્દર લૂમ્બા તેમના સલાહકાર હતા. જ્યારે તે લૂમ્બાને પહેલીવાર મળ્યા ત્યારે તે જાણીને ખૂબ જ ખુશ હતા કે તેમની જેમ સતીન્દર લૂમ્બા પણ અમૃતસર હિંદુ કોલેજનો ભાગ રહી ચૂક્યા છે . કપૂરે કહ્યું- તેમને મનમોહન કહેવું સરળ ન હતું
ડૉ. સુદર્શન કપૂર કહે છે, એકવાર ડૉ. મનમોહન સિંહે મને તેમના દિલ્હીના નિવાસસ્થાને બોલાવ્યો. હું તેમને હંમેશા ડોક્ટર સાહેબ કહીને બોલાવતો હતો. આના પર તેમની પત્ની ગુરશરણ કૌરે એક વખત મને અટકાવીને કહ્યું કે, તમે લોકો મિત્રો છો, તો તમે તેમને મનમોહન કેમ નથી બોલાવતા? આના પર મેં કહ્યું કે, હવે જે વ્યક્તિની સામે હું બેઠો છું તેમની સામે બેસીને તેમને મનમોહન કહેવાનું મારા માટે સરળ નથી. તેમને જોતાં જ મારા મોંમાંથી ડોક્ટર સાહેબ શબ્દ આપોઆપ નીકળી જાય છે. ડૉ. સુદર્શન કપૂરે કહ્યું કે, દિલ્હીમાં મીટિંગ દરમિયાન મનમોહન સિંહે તેમના કોલેજ સમયના મિત્રો અને શિક્ષકોને યાદ કર્યા. તેમણે પ્રો. જૈન, પ્રો. ત્રિખા અને પ્રો. જય ગોપાલનો તેમના નામ સાથે ઉલ્લેખ કર્યો. અમૃતસર પ્રવાસ સંબંધિત ડૉ. મનમોહન સિંહની તસવીરો…