ફિલ્મનો મેકઅપ એટલે ‘સેટ ડિઝાઇનિંગ’:અક્ષય કુમારની ફિલ્મમાં છાણાં બાળીને ભસ્મ બનાવી, કેટલીક વખત પેમેન્ટ ન મળતાં આર્ટ ડિરેક્ટરોએ આત્મહત્યા પણ કરી

તમે ફિલ્મો અને ટીવી શોમાં હિમાલય, મહેલો, રણ, શીશમહેલના સેટ જોયા જ હશે. ક્યારેક તમે પણ વિચાર્યું હશે કે આ સેટ કેવી રીતે બનતા હશે. આજની ‘રીલ ટુ રિયલ’માં, અમે આર્ટ ડિરેક્ટર ચૌકાસ ભારદ્વાજ, મટિરિયલ સપ્લાયર રાજેશ સિંહ અને સેટ મેકર સુજીત સાવંત સાથે ફિલ્મના પડદા પર આ સ્ટોરીનું મોટું સત્ય જાણવા માટે વાત કરી. તેણે જણાવ્યું કે સેટ બનાવવામાં કાપડ, કાગળ, પ્લાયવુડ અને થર્મોકોલ જેવી વસ્તુઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. તેણે એ પણ જણાવ્યું કે અક્ષય કુમારની ફિલ્મ ‘લક્ષ્મી’ માટે મોટી માત્રામાં ભસ્મની જરૂર પડી હતી. ત્યારબાદ ગાયના છાણમાંથી ભસ્મ બનાવવામાં આવી હતી. સલમાન ખાન જેવા કેટલાક કલાકારોને પણ સેટ ડિઝાઇનિંગમાં રસ છે. સેટ ડિઝાઇનિંગ અને તેની પ્રક્રિયાની કેટલીક રસપ્રદ વાતો વાંચો… સેટ બનાવતી વખતે, લોકેશન-વેધર પર પણ ધ્યાન આપવું જરૂરી
સેટ મેકર સુજીત સાવંત કહે છે કે કોઈપણ સેટ ડિઝાઇન કરતી વખતે લોકેશન-વેધરને પણ ધ્યાનમાં રાખવું પડે છે. ઉદાહરણ તરીકે, જો ગોવાના બીચ નજીક કોઈ ફિલ્મનું શૂટિંગ કરવાનું હોય તો અહીં એવો સેટ બનાવવામાં આવશે જે ભારે પવન અને વરસાદનો સામનો કરી શકે. પાણીની નીચે તૈયાર કરવામાં આવેલ સેટ એવા હશે જે શૂટિંગ પછી પાણીમાં સરળતાથી ઓગળી જાય અને પર્યાવરણને નુકસાન ન કરે. ફિલ્મ સેટ કાગળ, કાપડ, પ્લાયવુડ અને થર્મોકોલમાંથી બનાવવામાં આવે છે
સેટ બનાવવામાં પ્લાયવુડ, થર્મોકોલ, કાગળ, કાપડ જેવી વસ્તુઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. જો કોઈ સીનનું શૂટિંગ એક દિવસમાં પૂરું કરવાનું હોય તો સેટ કાપડ, કાગળ કે થર્મોકોલનો બને છે. જ્યારે શૂટિંગ 3-4 દિવસ કે તેથી વધુ હોય ત્યારે સેટને પીઓપી, લોખંડ કે પ્લાયવુડની મદદથી તૈયાર કરવામાં આવે છે. પાઈન લાકડાનો મોટાભાગે ઉપયોગ થાય છે જેથી તે ઝડપથી સડી ન જાય. એકંદરે, સેટ કેટલો સમય ચાલશે તે સેટ કઈ સામગ્રીમાંથી બનાવવામાં આવ્યો છે તેના પર આધાર રાખે છે. કેટલાક સેટને બલાસ્ટ દ્વારા ઉડાડી દેવામાં આવે છે. આવા સેટ બનાવવામાં સોફ્ટ મટિરિયલનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે, જેથી બ્લાસ્ટ દરમિયાન કોઈને નુકસાન ન થાય. સેટ બનાવ્યા બાદ કલરનું કામ કરવામાં આવે છે. ઉદાહરણ તરીકે, એડ શોના શૂટિંગ દરમિયાન, ફિનિશિંગ પર ધ્યાન આપવામાં આવે છે. અહીં આવા પેઇન્ટનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે, જે સરળ દેખાય છે. પેમેન્ટ ન મળતા ઘણા આર્ટ ડિરેક્ટરોએ આત્મહત્યા કરી હતી
ચૌકાસ ભારદ્વાજે જણાવ્યું કે પહેલા આર્ટ ડાયરેક્ટરને સારું બજેટ મળતું હતું, પરંતુ અચાનક બજેટમાં કાપ મૂકવામાં આવ્યો છે. જેના કારણે અનેક આર્ટ ડિરેક્ટરોએ આત્મહત્યા કરી લીધી છે. વધુમાં તેણે કહ્યું કે- અમારા ક્ષેત્રમાં, પ્રોડક્શન ટીમ દ્વારા શરૂઆતમાં એક નિશ્ચિત બજેટ આપવામાં આવે છે. શૂટિંગ પૂરું થયા પછી પ્રોડક્શનમાંથી પેમેન્ટ મળે છે. આપણે બધા કામ પહેલા પોતાના ખર્ચે કરીએ છીએ. પ્રોડ્યૂસરો અમારી પાસેથી શ્રેષ્ઠ કામ ઈચ્છે છે. આ પ્રેશરમાં અમે નિશ્ચિત બજેટ કરતાં વધુ ખર્ચ કરીએ છીએ, જેના માટે ઘણીવાર પેમેન્ટ મળતા નથી. પરિણામે આર્ટ ડાયરેક્ટર આર્થિક તંગીને કારણે આત્મહત્યા કરે છે. આવા ઘણા કિસ્સા તાજેતરમાં જોવા મળ્યા છે. ભણસાલીને ફિલ્મ માટે ગાયનું છાણ જોઈતું હતું
રાજેશ સિંહે સંજય લીલા ભણસાલી સાથે કામ કર્યું છે. આ અંગે તેણે કહ્યું- મેં તેની સાથે ફિલ્મ ગંગુબાઈ કાઠિયાવાડી અને સીરિઝ હીરામંડીમાં કામ કર્યું હતું. હું તેની આગામી ફિલ્મ લવ એન્ડ વોર સાથે પણ જોડાયેલી છું. તાજેતરમાં તેને પ્લાસ્ટરિંગ માટે વધુ માત્રામાં ગાયના છાણની જરૂર હતી. મેં તેની જરૂરિયાત માત્ર એક કલાકમાં પૂરી કરી. ઉદાહરણ તરીકે, હીરામંડીમાં 60 લિટર એપેક્સ કલર જરૂરી હતો. તે સમયે મારી પાસે માત્ર 40 લિટર એપેક્સ કલર હતો. બાકીનો 20 લીટર મેં બીજી જગ્યાએથી મગાવ્યાો હતો. ‘લક્ષ્મી’ ફિલ્મમાં ગાયના છાણને સળગાવીને ભસ્મ બનાવવામાં આવી હતી
રાજેશ સિંહે અક્ષય કુમાર સ્ટારર ફિલ્મ લક્ષ્મીમાં પણ કામ કર્યું છે. તેણે કહ્યું- ફિલ્મના ગીત ‘બમ ભોલે’ માટે માત્રામાં ભસ્મની જરૂર હતી. દ્રશ્ય મુજબ મારી પાસે ભસ્મનો ઓછો સ્ટોક હતો. પછી મેં ગાયના છાણને બાળીને રાખ તૈયાર કરી, જેનો ઉપયોગ ભસ્મની જગ્યાએ કરવામાં આવ્યો હતો. હિમાલયનો સેટ પીઓપી અને થર્મોકોલનો બનેલો હતો
આર્ટ ડિરેક્ટર ચૌકાસ ભારદ્વાજ કહે છે- મેં ટીવી શો ‘દેવોં કે દેવ મહાદેવ’માં કામ કર્યું હતું. આમાં હિમાલય બતાવવાનો હતો. નિર્દેશકની માંગ હતી કે હિમાલય એકદમ વાસ્તવિક દેખાવો જોઈએ. મેં કૃત્રિમ વૃક્ષો અને છોડ માટે ચીન સુધીના સપ્લાયર્સ સાથે સંકલન કર્યું હતું. જો કે, તે અહીં કામ કર્યું નથી. પછી અમે બીજી જગ્યાએથી કેટલીક વસ્તુઓ મંગાવી. હિમાલય બનાવવામાં પીઓપી અને થર્મોકોલનો પણ ઉપયોગ થતો હતો. સલમાન ખાનને સેટ ડિઝાઇનિંગમાં રસ છે
ડિરેક્ટર ચૌકાસ ભારદ્વાજ વધુમાં જણાવ્યું કે કેટલાક કલાકારો સેટ ડિઝાઇનિંગ સાથે સંકળાયેલા છે. તેણે કહ્યું- મેં સલમાન ખાન સાથે ફિલ્મ ‘હેલો બ્રધર’માં કામ કર્યું હતું. તેને મારું કામ બહુ ગમ્યું. ઘણી વખત તેણે સેટ ડિઝાઈનિંગની ટિપ્સ પણ આપી હતી. કેટલાક અન્ય કલાકારો છે, જેઓ ટીપ્સ આપતા નથી, પરંતુ સેટ ડિઝાઇનિંગના વખાણ કરે છે. તે જ સમયે, કેટલાક કલાકારો ફક્ત એક્ટિંગ કરે છે અને જતાં રહે છે.