2001નો કુંભ વૈભવ અને ટેકનોલોજીનો સંગમ હતો:પહેલીવાર દર્શન માટે રાખ્યું રામ મંદિરનું મોડલ, દલાઈ લામા પણ આવ્યા હતા

21મી સદીના પ્રથમ મહાકુંભનું પણ પ્રયાગરાજમાં આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. ઇલેક્ટ્રોનિક અને સેટેલાઇટ યુગના આગમન પછી 2001નો મહાપર્વ એ પ્રથમ કુંભ મેળો હતો. આ સમય દરમિયાન, આધ્યાત્મિકતા અને સંસ્કૃતિ સાથે ટેક્નોલોજીનો સમન્વય જોવા મળ્યો હતો. આ કુંભમાં બૌદ્ધ ગુરુ દલાઈ લામા પણ આવ્યા હતા. પહેલીવાર, ઉત્તર પ્રદેશ સરકારે મેળાની સત્તાવાર વેબસાઇટ બનાવી અને કુંભની ભવ્યતાને ઇન્ટરનેટથી વિશ્વ સમક્ષ રજૂ કરી. મેળાના વિસ્તારમાં ઈન્ટરનેટ સુવિધાથી સજ્જ 20 કિઓસ્ક અને સાયબર કાફે બનાવ્યા હતા. બે ડઝનથી વધુ આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રિન્ટ અને ટીવી મીડિયા હાઉસ તેને કવર કરવા આવ્યા હતા. સ્થળ પર સ્ટુડિયો બનાવ્યા હતા. સરકારી આંકડાઓ અનુસાર, આ કુંભમાં શ્રદ્ધાળુઓની સંખ્યા 7 કરોડને વટાવી ગઈ, જે એક રેકોર્ડ હતો. 2001ના કુંભમાં પણ આ 3 વસ્તુઓ પહેલીવાર કરવામાં આવી હતી… પ્રયાગમાં જ રામ મંદિરનો શિલાન્યાસ કરવાનો સંકલ્પ કરો અને પથ્થરની પૂજા કરો
અયોધ્યામાં પ્રસ્તાવિત રામ મંદિરનું મોડલ પહેલીવાર 2001ના કુંભમાં મૂકવામાં આવ્યું હતું. આ મોડલ મેળાના સેક્ટર 7માં વિશ્વ હિન્દુ પરિષદના કેમ્પમાં રાખવામાં આવ્યું હતું. અહીં 19 થી 21 જાન્યુઆરી દરમિયાન VHPની નવમી ધર્મ સંસદ યોજાઈ હતી. શ્રી રામ જન્મભૂમિ ન્યાસના અધ્યક્ષ મહંત પરમહંસ રામચંદ્ર દાસે મંદિરના નિર્માણ માટે પ્રતિજ્ઞા લીધી હતી. આ પહેલા 1989માં પ્રયાગ કુંભની ત્રીજી ધર્મ સંસદમાં પરમહંસ રામચંદ્ર દાસના નેતૃત્વમાં અયોધ્યામાં પથ્થરની પૂજા અને શિલાન્યાસ કરવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો હતો. બૌદ્ધ ગુરુ દલાઈ લામા પહેલીવાર કુંભમાં આવ્યા હતા
આ મેળામાં ભારતની ધાર્મિક વિવિધતા પણ જોવા મળી હતી. બૌદ્ધ ધર્મના સર્વોચ્ચ આધ્યાત્મિક નેતા દલાઈ લામા આ કુંભમાં આવ્યા હતા અને ‘સંત સમાગમ’માં ભાગ લીધો હતો. તેમણે ઋષિ-મુનિઓનું સન્માન કર્યું અને ગંગા આરતી કરી. તેમણે કહ્યું હતું – કુંભમાં આવવું એ ભારતીય આધ્યાત્મિક પરંપરાને સમજવાની તક છે. ગુજરાતના ભૂકંપને કારણે સાદગી સાથે શાહીસ્નાન થયું
2001ના કુંભમાં મૌની અમાવસ્યા (24 જાન્યુઆરી)ના રોજ શાહી સ્નાનમાં લાખો લોકોએ હાજરી આપી હતી. માત્ર બે દિવસ પછી, 26 જાન્યુઆરીએ, ગુજરાતના કચ્છ અને ભુજમાં વિનાશક ભૂકંપમાં સેંકડો લોકોએ જીવ ગુમાવ્યા. આ કુદરતી આફતનો પડછાયો કુંભ સુધી જોવા મળ્યો હતો. છેલ્લું શાહી સ્નાન 29મી જાન્યુઆરીએ બસંત પંચમીના રોજ અત્યંત સાદગી સાથે થયું હતું. બેન્ડ વગાડવામાં આવ્યા ન હતા, સંતો અને ઋષિઓએ સંગમમાં સ્નાન કરીને ભૂકંપમાં માર્યા ગયેલા લોકોને શ્રદ્ધાંજલિ આપી હતી. તે દિવસે કુંભ શહેરના તમામ કાર્યક્રમો સ્થગિત કરવામાં આવ્યા હતા.