મંગળવાર-બુધવારની રાત્રે લગભગ 1.30 વાગ્યે પ્રયાગરાજના સંગમ કિનારે ભાગદોડ મચી ગઈ હતી. 14 થી વધુ લોકોનાં મોત થયા છે. 50 થી વધુ ઘાયલ છે. અગાઉ પણ કુંભમાં નાસભાગની ઘટનાઓ બની છે. બ્રિટિશ શાસન દરમિયાન 1820માં કુંભ દરમિયાન થયેલી ભાગદોડમાં 450 લોકોનાં મોત થયા હતા. ચાલો જાણીએ કુંભમાં નાસભાગ સાથે જોડાયેલી કેટલીક વાતો… સ્વતંત્ર ભારતના પહેલા કુંભમાં નાસભાગ મચી, 1 હજાર લોકોનાં મોત થયા વર્ષ 1954માં સ્વતંત્ર ભારતના પ્રથમ કુંભનું આયોજન પ્રયાગરાજમાં કરવામાં આવ્યું હતું. મૌની અમાવસ્યા 3જી ફેબ્રુઆરીએ હતી, એટલે કે કુંભ સ્નાનનો ખાસ દિવસ. લાખો લોકો સંગમ સ્નાન કરવા પહોંચ્યા હતા. વરસાદને કારણે સર્વત્ર કાદવ અને ચીકાશ હતાં. સવારના લગભગ 8-9 વાગ્યા હશે. અચાનક જ ટ્રાફિકના નિયમોનો ભંગ કરીને વન-વે રોડ પર બંને બાજુથી લોકો આવવા-જવા લાગ્યા હતા, એટલે કે જેઓ સંગમમાં સ્નાન કરવા આવ્યા હતા અને જેઓ સ્નાન કરીને પાછા ફર્યા હતા તેઓ એક જ રસ્તે ચાલવા લાગ્યા હતા. આ દરમિયાન વડા પ્રધાન જવાહરલાલ નહેરુ આવી રહ્યા છે એવા સમાચાર ફેલાઈ ગયા. તેમને જોવા માટે લોકોનાં ટોળાં એકઠાં થયાં હતાં. ભીડને પોતાની તરફ આવતી જોઈને નાગાસાધુઓ તલવારો અને ત્રિશૂળ લઈને લોકોને મારવા દોડ્યા, જેના કારણે નાસભાગ મચી ગઈ હતી. જે વ્યક્તિ એકવાર પડી ગઈ તે ફરી ઊઠી શકતી નહોતી. પોતાનો જીવ બચાવવા લોકો વીજળીના થાંભલાઓ પર ચઢી ગયા અને વાયરો પર લટક્યા. આ ભયાનક નાસભાગમાં લગભગ એક હજાર લોકોનાં મોત થયાં હતાં. યુપી સરકારે એવું રટણ ચાલુ રાખ્યું કે કોઈ દુર્ઘટના થઈ નથી, પરંતુ એક ફોટોગ્રાફરે ગુપ્ત રીતે આ તસવીર લીધી હતી. બીજા દિવસે અખબારમાં તસવીર પ્રકાશિત થઈ. રાજકીય ખળભળાટ મચી ગયો. નહેરુને સંસદમાં નિવેદન આપવું પડ્યું. 65 વર્ષ બાદ 2019માં પીએમ મોદીએ એ અકસ્માત માટે નહેરુને જવાબદાર ગણાવ્યા હતા. ફોટો જર્નાલિસ્ટની નજરે જોયેલું… વરિષ્ઠ ફોટો-જર્નલિસ્ટ એન.એન. મુખર્જી 1954ના કુંભમાં હાજર હતા. 1989માં ‘છાયાકૃતિ’ નામના હિન્દી સામયિકમાં મુખર્જીનો આંખે દેખ્યો અહેવાલ પ્રકાશિત થયો હતો. મુખર્જી કહે છે- ‘વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નહેરુ અને રાષ્ટ્રપતિ રાજેન્દ્ર પ્રસાદ એક જ દિવસે સ્નાન કરવા સંગમ પહોંચ્યા હતા. જેથી પોલીસ અને અધિકારીઓ બંદોબસ્તમાં વ્યસ્ત બની ગયાં હતાં. હું સંગમ ચોકી પાસે એક ટાવર પર ઊભો હતો. લગભગ 10.20 વાગ્યે નહેરુ અને રાજેન્દ્ર પ્રસાદની કાર ત્રિવેણીથી આવી અને કિલા ઘાટ તરફ ગઈ. સ્નાન ઘાટ પર બેરિકેડ્સ લગાવીને મોટી સંખ્યામાં લોકોને રોકી દેવામાં આવ્યા હતા. લોકો બેરિકેડ્સ તોડીને ઘાટ તરફ જવા લાગ્યા. એ જ રસ્તાના બીજા છેડેથી સાધુઓનું સરઘસ આવી રહ્યું હતું. ભીડને કારણે સરઘસ વિખેરાઈ ગયું. બેરિકેડ્સના ઢોળા પરથી લોકો એવી રીતે પડવા લાગ્યા જાણે તોફાનમાં ઊભો પાક પડતો હોય. જે પડ્યા તે પડેલા જ રહ્યા, ઊભા જ ન થઇ શક્યા. ચારે બાજુથી બચાવો, બચાવોની બૂમો ગુંજવા લાગી. ઘણા લોકો તો ઊંડા કૂવામાં પણ પડી ગયા.’ મુખર્જી કહે છે- ‘મેં જોયું કે કોઈ ત્રણ વર્ષના બાળકને કચડી રહ્યું હતું. કોઈ ઈલેક્ટ્રિક વાયર પર ઝૂલીને પોતાની જાતને બચાવી રહ્યું હતું. તેમની તસવીર ક્લિક કરવાનો પ્રયાસ કરતી વખતે હું નાસભાગમાં પડી ગયેલા લોકો પર પણ પડી ગયો. એકંદરે એ અકસ્માતમાં એક હજારથી વધુ લોકો માર્યા ગયા હતા.’ ‘મારા અખબારના સાથીદારો ભયભીત હતા કે હું પણ અકસ્માતનો શિકાર બની ન જાઉં. હું લગભગ બપોરે 1 વાગ્યે ઑફિસ પહોંચ્યો ત્યારે અખબારના માલિકે મને ઊંચકી લીધો. તેમણે ઉત્તેજનાથી ચીસો પાડી – ‘નીપુ હેઝ કમ બેક અલાઇવ… નીપુ જીવતો પાછો આવ્યો!’ પછી મેં તેમને કહ્યું હતું કે હું અકસ્માતના ફોટોગ્રાફ્સ પણ લઈને આવ્યો છું.’ સરકારે કહ્યું હતું કે એક હજાર લોકો માર્યા ગયાના સમાચાર ખોટા છે. માત્ર થોડા ભિખારીઓ મૃત્યુ પામ્યા છે. આ પછી અમે અધિકારીઓને ફોટોગ્રાફ્સ બતાવ્યા, જેમાં ઘણી મોંઘાં ઘરેણાં પહેરેલી મૃતક મહિલાઓ દેખાતી હતી, જે એ હકીકતને સમર્થન આપતી હતું કે સારી પૃષ્ઠભૂમિ ધરાવતા પરિવારના લોકો પણ મૃત્યુ પામ્યા છે. અખબારે એક તરફ અકસ્માત અને બીજી બાજુ રાજભવન ખાતેની પાર્ટીની તસવીર પ્રકાશિત કરી એન. એન. મુખર્જી સાથે કામ કરી ચૂકેલા પ્રયાગરાજના વરિષ્ઠ પત્રકાર સ્નેહ મધુર કહે છે – ‘એંસીના દાયકામાં દાદા મુખર્જીએ મને 1954ના કુંભમાં થયેલી નાસભાગની વાત કહી હતી. તેમના કહેવા પ્રમાણે, નહેરુના આગમનના કલાકો પહેલાં મૂવમેન્ટ બંધ કરી દેવામાં આવી હતી. સામાન્ય લોકોની સાથે હજારો નાગા સાધુઓ, ઘોડાગાડી, હાથી અને ઊંટ બધા કલાકો સુધી રાહ જોતા હતા. બંને બાજુ ટોળાં વધતાં ગયાં. નહેરુ અને બાકીના વીવીઆઈપીની ગાડી ત્યાંથી પસાર થઈ ત્યારે કોઈ પણ આયોજન વિના ટોળાંને વિખેરી નાખવામાં આવ્યાં. વહીવટીતંત્રની આ સૌથી મોટી ભૂલ હતી. બંને બાજુથી હજારો લોકો એક જ રોડ પર સામસામે આવી ગયા હતા. જેના કારણે નાસભાગ મચી ગઈ હતી. સેંકડો લોકો માર્યા ગયા. બીજા દિવસે એટલે કે 4 ફેબ્રુઆરી 1954ના રોજ ‘અમૃત બાઝાર પત્રિકા’ નામના અખબારમાં અકસ્માતના સમાચાર પ્રકાશિત થયા. એક તરફ નાસભાગમાં લોકોનાં મોત થયાના સમાચાર અને બીજી તરફ રાજભવનમાં રાષ્ટ્રપતિના સ્વાગત માટે આયોજિત પાર્ટીની તસવીર અખબારમાં પ્રકાશિત થઈ. આ સમાચારથી સરકાર ગુસ્સે થઈ ગઈ. સરકારે કહ્યું કે આવું કંઈ થયું નથી, અખબારે તેનો રદિયો છાપવો જોઈએ. મૃતદેહો પાસે રોતા-કકળતા લોકો પાસે ફોટો-જર્નલિસ્ટ પહોંચ્યા અને ચુપકીદીથી ફોટા પાડી લીધા સ્નેહ મધુર કહે છે- ‘અકસ્માતના બીજા દિવસે પ્રશાસન મૃતદેહોના ઢગલા કરીને સળગાવી રહ્યું હતું. કોઈ ફોટોગ્રાફર કે પત્રકારને ત્યાં જવા દેવામાં આવ્યા ન હતા. ચારે તરફ મોટી સંખ્યામાં પોલીસ તૈનાત હતી. વરસાદ પડી રહ્યો હતો. આવી સ્થિતિમાં એન.એન. મુખર્જી ગામડિયાના વેશમાં છત્રી લઈને ત્યાં પહોંચ્યા. તેના હાથમાં ખાદીની થેલી હતી, જેની અંદર તેણે એક નાનો કેમેરો છુપાવ્યો હતો. કેમેરાનો લેન્સ ઢંકાઇ ન જાય તે માટે બેગમાં એક છિદ્ર બનાવવામાં આવ્યું હતું. ફોટોગ્રાફર એન.એન. મુખર્જીએ રડતાં રડતાં પોલીસને જણાવ્યું કે તે તેની દાદીને છેલ્લી વાર જોવા માગે છે. તે સૈનિકોના પગે પડ્યા. તેમણે વિનંતી કરવાનું શરૂ કર્યું કે મને છેલ્લી વાર દાદીને મળવા દો. એક પોલીસ અધિકારીએ તેઓને ફટાફટ પાછા આવી જવાની શરતે જવા દીધા. તેઓ ઝડપથી મૃતદેહો તરફ દોડ્યા. દાદીને શોધવાનો ડોળ કરવા લાગ્યા. આ સમય દરમિયાન, તેમણે પડતા-આખડતા સળગતા મૃતદેહોના ફોટોગ્રાફ્સ લઇ લીધા. બીજા દિવસે અખબારમાં સળગતા મૃતદેહોના ફોટોગ્રાફ્સ પ્રકાશિત થયા. આ સમાચાર જોઈને યુપીના મુખ્યમંત્રી ગોવિંદ બલ્લભ પંત ગુસ્સાથી રાતાપીળા થઈ ગયા. પત્રકારને ગાળો આપતાં તેમણે કહ્યું- ‘ક્યાં છે તે હરા.. ફોટોગ્રાફર?’ 1989માં પ્રકાશિત ‘છાયાકૃતિ’ મેગેઝિનમાં પણ આ ઘટનાનો ઉલ્લેખ છે. બિમલ રોય કુંભમેળાની દુર્ઘટના પર ફિલ્મ બનાવવાના હતા, શૂટિંગ પણ શરૂ થઈ ગયું હતું, પરંતુ… કુમાર નિર્મલેન્દુ ‘પ્રયાગરાજ ઔર કુંભ’ પુસ્તકમાં લખે છે – ‘પ્રસિદ્ધ બંગાળી નવલકથાકાર સમરેશ બસુએ આ ઘટના પર ‘ઇન સર્ચ ઑફ અમૃત કુંભ’ નામની નવલકથા લખી હતી. 1955 માં, આ નવલકથા કલકત્તાથી પ્રકાશિત થતા બંગાળી અખબાર ‘આનંદ બઝાર પત્રિકા’માં ધારાવાહિક સ્વરૂપે પ્રકાશિત થઈ હતી. આ નવલકથાની શરૂઆત લોકોથી ભરેલી ટ્રેનથી થાય છે, જે પ્રયાગ સ્ટેશન છોડીને અલાહાબાદ તરફ જતી હોય છે. બસ થોડી જ મિનિટોની મુસાફરી બાકી છે. લોકો ઉત્સાહિત થઈ જાય છે અને ભજન ગાવાનું શરૂ કરે છે. ટ્રેનની છત પર બેઠેલા લોકો નારા લગાવવા લાગે છે. ટ્રેન ધીરે ધીરે અલાહાબાદમાં પ્રવેશે છે અને મુસાફરોની ભીડ જાણે બ્લેક હોલમાંથી બહાર આવી રહી હોય તેમ બહાર ધસી આવે છે.સો વર્ષના આયુષ્યની પ્રાર્થના કરવા પોતાના રોગમાંથી મુક્તિ મેળવવા સ્નાન કરવા જઈ રહેલો બલરામ લોકોના પગ નીચે કચડાઈને મૃત્યુ પામે છે. પુસ્તક અનુસાર પ્રખ્યાત ફિલ્મ નિર્માતા બિમલ રોય આ નવલકથા પર હિન્દી ફિલ્મ બનાવવા માગતા હતા. ગીતકાર ગુલઝાર તેમના સહાયક હતા. આ ફિલ્મની સ્ક્રિપ્ટ પણ ગુલઝાર લખી રહ્યા હતા. ફિલ્મ પર કામ ટુકડે-ટુકડાઓમાં ચાલુ રહ્યું. અન્ય મેળાઓની મુલાકાત લઈને કેટલુંક આઉટડોર શૂટિંગ પણ કરવામાં આવ્યું હતું. નહેરુએ પોતે ગૃહમાં સ્વીકાર્યું હતું કે દુર્ઘટના સમયે તેઓ કુંભમાં હાજર હતા કેટલાક લોકોનો દાવો છે કે અકસ્માતના દિવસે પંડિત નહેરુ કુંભમાં હાજર ન હતા.બીબીસીમાં પ્રકાશિત એક અહેવાલમાં, અકસ્માત સમયે હાજર નરેશ મિશ્રાએ કહ્યું હતું કે – ‘નેહરુ દુર્ઘટનાના એક દિવસ પહેલાં જ પ્રયાગ આવ્યા હતા, તેમણે સંગમ વિસ્તારમાં તૈયારીઓનું નિરીક્ષણ કર્યું અને દિલ્હી પરત ફર્યા. પરંતુ રાષ્ટ્રપતિ રાજેન્દ્ર પ્રસાદ તો સંગમ વિસ્તારમાં જ હતા અને સવારે તેઓ કિલ્લાના ટાવર પર બેસીને દશનામી સંન્યાસીઓની શોભાયાત્રા જોઈ રહ્યા હતા. જોકે, ઘણા લેખકો, પત્રકારો અને ખુદ નેહરુએ પણ સંસદમાં સ્વીકાર્યું હતું કે દુર્ઘટના સમયે તેઓ કુંભમાં હાજર હતા. 15 ફેબ્રુઆરી 1954ના રોજ જવાહરલાલ નહેરુએ સંસદમાં કહ્યું – ‘હું કિલ્લાની બાલ્કનીમાં હતો. ત્યાં ઊભો રહીને કુંભ જોઈ રહ્યો હતો. કુંભમાં 40 લાખ લોકોએ હાજરી આપી હોવાનો અંદાજ છે. ખૂબ જ દુઃખદ છે કે એ કાર્યક્રમમાં આવી ઘટના બની જ્યાં આટલી મોટી સંખ્યામાં લોકો એકઠા થયા હતા અને ઘણા લોકોએ જીવ ગુમાવ્યા. ‘પિલ્ગ્રિમેજ એન્ડ પાવરઃ ધ કુંભ મેલા ઇન અલ્લાહાબાદ ફ્રોમ 1776-1954’ માં કામા મેકલિને પણ આ ગમખ્વાર દુર્ઘટના સમયે નહેરુના કુંભમાં હાજર હોવા વિશે લખ્યું છે. કામા મેકલિન ઓસ્ટ્રેલિયાની એક યુનિવર્સિટીમાં દક્ષિણ એશિયન અને વિશ્વ ઇતિહાસના પ્રોફેસર રહી ચૂક્યાં છે. લોકો કફન માટે આખી રાત ભટકતા રહ્યા: ટ્રેનનું પ્લેટફોર્મ અચાનક બદલાયું, નાસભાગમાં 36ના મોત 10 ફેબ્રુઆરી 2013, રવિવાર. પ્રયાગમાં કુંભનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. તે દિવસે મૌની અમાવસ્યા હતી. ત્રણ કરોડથી વધુ લોકોએ સંગમમાં સ્નાન કર્યું હતું. સાંજના લગભગ 7:30-8.00 વાગ્યા હતા. હું પ્રયાગરાજ જંકશનની બહાર એક દુકાનમાં ચા પી રહ્યો હતો. આખો દિવસ કુંભના કવરેજને કારણે થોડો થાક લાગ્યો હતો. વિચાર્યું, થોડો આરામ કરીને ઓફિસ જવા નીકળી જઈશ. અચાનક લોકોની ચીસો પડવા લાગી. હું પ્લેટફોર્મ નંબર 6 તરફ દોડ્યો. ત્યાં પગ મૂકવાની જગ્યા નહોતી. લાખો લોકો આમતેમ દોડી રહ્યા હતા. એકબીજા પર પડતાં હતા. તે ખૂબ જ ભયાનક દ્રશ્ય હતું. જ્યારે નાસભાગ બંધ થઈ ત્યારે પ્લેટફોર્મ પર મૃતદેહો વિખરાયેલા જોવા મળ્યા. જેમાં મહિલાઓ, પુરુષો, યુવાનો અને વૃદ્ધોનો સમાવેશ થતો હતો. જેમાં કુલ 36 લોકો માર્યા ગયા હતા. મેં મારી આંખે ઘણા લોકોને મરતા જોયા છે. લોકો સારવારના અભાવે પીડામાં મૃત્યુ પામ્યા હતા. આ ઘટનાને જણાવતી વખતે પ્રયાગના વરિષ્ઠ પત્રકાર સ્નેહ મધુર કંપી ઉઠે છે. સ્નેહ કહે છે- ‘હું લાંબા સમયથી કુંભ કવર કરી રહ્યો છું. મેં 1954ની નાસભાગ વિશે સાંભળ્યું અને વાંચ્યું હતું, પરંતુ 2013માં બધું મારી નજર સામે હતું. લોકો બૂમો પાડી રહ્યા હતા, ‘મને બચાવો, મને બચાવો’, તેઓ જોર જોરથી બૂમો પાડી રહ્યા હતા, પરંતુ સાંભળનાર કોઈ ન હતું. એ દ્રશ્ય જોઈને હું ચોંકી ગયો. ‘તમારા વિના અમે ઘરે પાછા કેવી રીતે આવી શકીએ?’ બિહારની એક મહિલા પોતાની દીકરીને શોધી રહી હતી. તેની બહેન તેને કાબૂમાં લેવાનો પ્રયત્ન કરી રહી હતી, પરંતુ થોડા સમય પછી તેણે પણ ધીરજ ગુમાવી દીધી. બંને એકબીજાને ગળે લગાડી રડવા લાગ્યા. મહિલાએ જણાવ્યું કે તેની પુત્રીના બે મહિના પછી લગ્ન થવાના છે. હવે તે તેના ઘરે કોને શું મોઢું બતાવશે? મોડી રાત સુધી સ્ટેશન આવી ચીસોથી ગુંજતું રહ્યું. કોઈએ પોતાની માતા ગુમાવી, કોઈએ પિતા ગુમાવ્યા અને કોઈએ દીકરી ગુમાવી. તે અફસોસજનક છે કે સ્ટેશન પર કોઈ ઇમરજન્સી સુવિધા નહોતી. ઘણા ઘાયલોને બચાવી શકાયા હોત. કચડાઈ ગયા પછી પણ ઘણા લોકો જીવિત હતા, પરંતુ ન તો સ્ટ્રેચર કે ન તો એમ્બ્યુલન્સ સમયસર પ્લેટફોર્મ પર પહોંચી શકી. લોકો ઘાયલોને કપડાંમાં બાંધીને અને ચાદરમાં લપેટીને હોસ્પિટલ લઈ જતા હતા. અકસ્માતમાં ઝારખંડના પ્રસાદ યાદવ ઘાયલ થયા હતા. તેમણે એક મીડિયા રિપોર્ટમાં કહ્યું હતું કે, ‘પ્લેટફોર્મ નંબર 6ના ફૂટઓવર બ્રિજ પર પગ મૂકવાની પણ જગ્યા નહોતી. આ પછી પણ લોકો આગળ વધી રહ્યા હતા. આ દરમિયાન એક મહિલા નીચે પડી હતી. તેને બચાવવા માટે લોકોએ જગ્યા બનાવવા માટે ભીડને થોડો ધક્કો માર્યો, પરંતુ જીઆરપીએ તેના પર લાઠીચાર્જ કર્યો. નાસભાગ મચી ગઈ. હું ડઝનેક લોકો નીચે દટાયેલો હતો. એવું લાગતું હતું કે હું મરી જવાનો હતો. શ્વાસ ઉપર નીચે જઈ રહ્યો હતો. શરીર અસ્તવ્યસ્ત થઈ ગયું હતું. મેં મારી આંખો સામે ઘણા લોકોને વેદનામાં મરતા જોયા. મેં મારી જાતને મૃત માની લીધી હતી. આ પછી હું બેભાન થઈ ગયો. મારી આંખ ખુલી ત્યારે હું હોસ્પિટલમાં હતો. ભગવાને મને બચાવ્યો.’ રેલવે કુંભ વોર્ડમાં તાળાબંધી, લોકો કફન માટે ભટકતા રહ્યા દુર્ઘટના સમયે રેલવે કુંભ વોર્ડને તાળું મારી દેવામાં આવ્યું હતું. ડીઆરએમ 9.30 વાગ્યે પહોંચ્યા. જે બાદ હોસ્પિટલને તાળું મારી દેવામાં આવ્યું હતું. એ વખતે રૂ અને પાટા સિવાય કોઈ વ્યવસ્થા નહોતી. ઓક્સિજન સિલિન્ડરો ખાલી પડ્યા હતા. સારવારના અભાવે ચાર લોકોના મોત થયા હતા. ઘણા લોકો તેમના પરિવારના સભ્યોના મૃતદેહો લઈને રઝળપાટ કરી રહ્યા હતા. 12 કલાકની રાહ જોયા પછી પણ વહીવટીતંત્ર મૃતદેહોને તેમના ઘરે પહોંચાડવાની વ્યવસ્થા કરી શક્યું ન હતું. ઘણા લોકોને કફન પણ ન મળતા હોસ્પિટલની બહાર મોંઘા ભાવે વેચાઈ રહેલાં કફન ખરીદ્યા. કેટલાકે હજાર રૂપિયામાં કફન ખરીદ્યું તો કેટલાકે 1200 રૂપિયા ચૂકવવા પડ્યા. પ્લેટફોર્મ નંબર 6 પર ટ્રેન આવવાની હતી, પ્લેટફોર્મ અચાનક બદલાઈ ગયું સ્નેહ મધુર જણાવે છે- ‘પ્રયાગ જંકશન રેલવે સ્ટેશન પર બે બાજુઓ છે. એક સિવિલ લાઈન્સ પર અને બીજી ચોક બાજુ. સંગમ સ્નાન કરીને પરત આવતા યાત્રિકો માટે ચોકની બાજુએ વાડ બનાવવામાં આવી હતી. જુદા જુદા માર્ગો માટે અલગ અલગ જગ્યાઓ. જ્યારે તેમના રૂટ તરફ જતી ટ્રેન આવી ત્યારે તેમનો બંદોબસ્ત ખોલી દેવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ તે દિવસે વહીવટીતંત્રની બેદરકારીના કારણે આ વ્યવસ્થા ખોરવાઈ ગઈ હતી. નવાબ યુસુફ રોડ, જે સંગમથી સીધો સિવિલ લાઈન્સ બાજુ એટલે કે પ્લેટફોર્મ નંબર 6 તરફ જાય છે. તે દિવસે તે રસ્તો બ્લોક કરવામાં આવ્યો ન હતો. સ્નાન કરીને પરત ફરી રહેલા ટોળાએ ચોક તરફ જવાને બદલે સિવિલ લાઈન્સ તરફ જવાનું શરૂ કર્યું હતું. બપોર બાદ જ પ્લેટફોર્મ ક્ષમતાથી વધારે ભરાઈ ગયું હતું. પગ મૂકવાની પણ જગ્યા નહોતી, પણ ભીડ અટકતી નહોતી. લોકો સતત પ્લેટફોર્મ તરફ આગળ વધી રહ્યા હતા. અહીં પ્લેટફોર્મ પર ઘણી ટ્રેનો કલાકો મોડી ચાલી રહી હતી. જેથી લાંબા સમયથી ટ્રેનની રાહ જોઈ રહેલા લોકો એકઠા થવા લાગ્યા હતા. આ દરમિયાન ટ્રેન પ્લેટફોર્મ નંબર 6ને બદલે બીજા પ્લેટફોર્મ પર આવશે તેવી જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. આ સાંભળીને લોકો તે પ્લેટફોર્મ પર જવા માટે દોડવા લાગ્યા. ફૂટ ઓવર બ્રિજ પર પગ રાખવાની પણ જગ્યા ન હતી. લોકોને ભાગતા જોઈને રેલવે પોલીસે લાકડીઓનો ઉપયોગ શરૂ કર્યો હતો. લોકો એકબીજા પર પડવા લાગ્યા. નાસભાગ મચી ગઈ. ઘણા લોકો ઓવરબ્રિજ પરથી પડી પણ ગયા હતા. મેળાના પ્રભારી મંત્રી આઝમ ખાને કહ્યું- ‘મીડિયાએ પરિસ્થિતિમાં ગભરાટ પેદા કર્યો’ 2013ના કુંભ સમયે યુપીમાં સપાની સરકાર હતી અને અખિલેશ યાદવ મુખ્યમંત્રી હતા. આઝમ ખાનને મેળાના પ્રભારી મંત્રી બનાવવામાં આવ્યા હતા. દુર્ઘટના પછી નૈતિક જવાબદારી લેતા આઝમા ખાને રાજીનામું આપી દીધું, પરંતુ તેનો દોષ રેલવે અને મીડિયા પર નાખ્યો. તેમણે કહ્યું- ‘જ્યાં એક દિવસમાં ત્રણ કરોડ લોકો આવ્યા, ત્યાં આવી દુર્ઘટના માટે કોઈને જવાબદાર ઠેરવી શકાય નહીં. મીડિયાની માહિતીના કારણે સર્જાયેલી ગભરાટને પણ નિયંત્રિત કરવી પડશે. યુપી સરકારે મૃતકોને 5-5 લાખ રૂપિયા અને ઘાયલોને 1-1 લાખ રૂપિયાનું વળતર આપ્યું છે. જ્યારે રેલવે દ્વારા મૃતકોના પરિવારજનોને 1-1 લાખ રૂપિયાની સહાય આપવામાં આવી હતી. અંગ્રેજોના સમયમાં પણ કુંભ દરમિયાન અકસ્માતો થતા રહ્યા, 1820માં 450 લોકો માર્યા ગયા કુંભ મેળામાં ઘણી વખત નાસભાગની ઘટનાઓ બની છે. અંગ્રેજોના સમયમાં પણ કુંભ દરમિયાન અનેક અકસ્માતો થયા હતા. 1820 ના હરિદ્વાર કુંભ મેળામાં નાસભાગમાં 450 થી વધુ યાત્રાળુઓ મૃત્યુ પામ્યા હતા. 1000 થી વધુ લોકો ઘાયલ થયા છે. 1840ના પ્રયાગ કુંભ મેળામાં 50 થી વધુ લોકોના મોત થયા હતા. 1906ના પ્રયાગ કુંભ મેળામાં ભાગદોડમાં 50થી વધુ લોકો માર્યા ગયા હતા. સાધુએ ચાંદીના સિક્કા ફેંક્યા, નાસભાગમાં 39ના મોત 27 ઓગસ્ટ, 2003ના રોજ મહારાષ્ટ્રના નાસિકમાં કુંભ યોજાયો હતો. ત્યાં રામકુંડ તરફ જતા યાત્રિકોને બેરીકેડ્સ લગાવીને રોકવામાં આવ્યા હતા. સાંકડી ગલીમાં લગભગ 30 હજાર શ્રદ્ધાળુઓ ફસાયા હતા. આ દરમિયાન એક સાધુએ ચાંદીના સિક્કા ફેંક્યા. લોકો સિક્કા લૂંટવાના પ્રયાસમાં એકબીજા પર હુમલો કરવા લાગ્યા. કેટલાક લોકો વચ્ચે મારામારી પણ થઈ હતી. જેના કારણે નાસભાગ મચી ગઈ હતી. જેમાં 39 લોકોએ જીવ ગુમાવ્યા છે. આ અકસ્માતમાં 140થી વધુ લોકો ઘાયલ થયા છે. હરિદ્વાર કુંભમાં સ્નાન કરવા માટે રસ્તો બંધ, નાસભાગમાં 50ના મોત 14 એપ્રિલ 1986ના રોજ હરિદ્વાર કુંભ સમાપ્ત થવાનો હતો. ત્યારે હરિદ્વાર યુપીનો એક ભાગ હતો. સવારનો સમય હતો. યુપીના મુખ્યમંત્રી વીરબહાદુર સિંહ અનેક રાજ્યોના મુખ્યમંત્રીઓ સાથે હર કી પૌડી સ્નાન કરવા પહોંચ્યા હતા. તેમના સ્નાન માટે સાડા ત્રણ કલાક સુધી રસ્તો બંધ રહ્યો હતો. પછી હર કી પૌરી પહોંચવા માટે એક સાંકડો પુલ ઓળંગવો પડ્યો. રોડ બ્લોક થવાને કારણે બ્રિજ પર ભીડ એકઠી થવા લાગી હતી. સીએમના સ્નાન બાદ રસ્તો ખુલ્લો કરવામાં આવ્યો ત્યારે ભીડ કાબૂ બહાર ગઈ હતી. લોકો એકબીજા પર પડવા લાગ્યા. નાસભાગ મચી ગઈ. લગભગ 50 લોકો કચડાઈને મૃત્યુ પામ્યા હતા. જેમાં મોટાભાગની મહિલાઓ અને બાળકો હતા. શ્વાસ રૂંધાવાથી કેટલાક લોકોના મોત પણ થયા હતા. આ પણ વાંચો…મહાકુંભ પર મૌની અમાસ ભારે, 14નાં મોત:બેરિકેડ તૂટ્યા ને અફરાતફરી મચી, આજે પ્રયાગરાજમાં 9 કરોડ લોકો; યોગીએ કહ્યું- સંયમ જાળવો મોડી રાત્રે લગભગ 1.30 વાગ્યે પ્રયાગરાજના સંગમ કિનારે ભાગદોડ મચી ગઈ હતી. આમાં 14થી વધુ લોકોનાં મોતના સમાચાર છે. 50થી વધુ ઘાયલ છે. સ્વરૂપરાણી હોસ્પિટલમાં હાજર ભાસ્કરના રિપોર્ટર અનુસાર- 14 મૃતદેહોને પોસ્ટમોર્ટમ માટે લાવવામાં આવ્યા છે. જોકે, પ્રશાસને મૃત્યુઆંક કે ઘાયલોની સંખ્યા અંગે કોઈ માહિતી આપી નથી. સંપૂર્ણ સમાચાર વાંચો…
