મસ્કની કંપની ‘X’નો ભારત સરકાર સામે કેસ:કર્ણાટક હાઇકોર્ટમાં અરજી, કહ્યું- IT એક્ટનો દુરુપયોગ કરી રહી છે સરકાર; ગેરબંધારણીય રીતે કન્ટેન્ટ બ્લોક કરવાનો આરોપ

ટેક અબજોપતિ ઈલોન મસ્કની માલિકીના સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ X (ટ્વિટર)એ ભારત સરકાર વિરુદ્ધ કર્ણાટક હાઈકોર્ટમાં કાનૂની અરજી દાખલ કરી છે. કંપનીનો દાવો છે કે સરકાર માહિતી ટેકનોલોજી અધિનિયમ (IT એક્ટ)ની કલમ 79(3)(b)નો દુરુપયોગ કરીને પ્લેટફોર્મ પર કન્ટેન્ટને બ્લોક કરી રહી છે, જે અભિવ્યક્તિની સ્વતંત્રતાના અધિકારનું ઉલ્લંઘન કરે છે. આ મામલો આજે, 20 માર્ચ, 2025ના રોજ ચર્ચામાં આવ્યો, જ્યારે Xએ સરકારના આ પગલાને “ગેરબંધારણીય” અને “મનસ્વી સેન્સરશિપ” ગણાવ્યું. કંપનીનું કહેવું છે કે સરકાર આ જોગવાઈનો દુરુપયોગ કરીને ગેરકાયદેસર સેન્સરશીપ સિસ્ટમ બનાવી રહી છે, મનસ્વી રીતે ઓનલાઈન કન્ટેન્ટને બ્લોક કરી રહી છે. સરકાર પર ગેરકાયદેસર રીતે સેન્સરશીપ લાગુ કરવાનો આરોપ
X દલીલ કરે છે કે IT એક્ટની કલમ 79(3)(b) સરકારને બ્લોક કરવાની સત્તા આપતી નથી, પરંતુ સરકાર કલમ ​​69Aની જગ્યાએ તેનો ઉપયોગ કરી રહી છે. જ્યારે 2015માં, ‘શ્રેયા સિંઘલ કેસ’માં સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણયમાં સ્પષ્ટતા કરવામાં આવી હતી કે કન્ટેન્ટને ફક્ત કલમ 69A હેઠળ અથવા કોર્ટના આદેશ દ્વારા જ બ્લોક કરી શકાય છે. કંપનીએ સરકાર પર ‘સહયોગ’ નામના પોર્ટલ દ્વારા સોશિયલ મીડિયા પર કન્ટેન્ટને બ્લોક કરવા માટે એક સમાંતર અને ગેરકાયદેસર સિસ્ટમ બનાવવાનો આરોપ મૂક્યો હતો. આ પોર્ટલ ભારતીય સાયબર ક્રાઇમ કોઓર્ડિનેશન સેન્ટર (I4C) દ્વારા સંચાલિત છે, જ્યાંથી વિવિધ સરકારી મંત્રાલયો અને પોલીસ વિભાગો કન્ટેન્ટ દૂર કરવાના આદેશો જારી કરી શકે છે. Xની દલીલ: ‘સહયોગ’ પોર્ટલમાં જોડાવું જરૂરી નથી
Xએ કોર્ટમાં એવી પણ દલીલ કરી હતી કે કોઈ પણ કાયદો કંપનીને ‘સહયોગ’ પોર્ટલમાં જોડાવા માટે ફરજ પાડતો નથી. કંપનીનું કહેવું છે કે તેણે પહેલાથી જ IT નિયમો હેઠળ ફરજિયાત અધિકારીઓની નિમણૂક કરી દીધી છે અને ‘સહયોગ’ પોર્ટલ માટે અલગ અધિકારીની નિમણૂક કરવાની કોઈ જરૂર નથી. સરકારે હજુ સુધી કોઈ દંડાત્મક કાર્યવાહી કરી નથી 17 માર્ચે થયેલી સુનાવણીમાં, જસ્ટિસ એમ. નાગપ્રસન્નાએ કહ્યું કે જો સરકાર X સામે કોઈ કાર્યવાહી કરે છે, તો કંપની કોર્ટનો સંપર્ક કરી શકે છે. કેન્દ્ર સરકારે કહ્યું કે ‘સહયોગ’ પોર્ટલમાં જોડાવા બદલ X સામે અત્યાર સુધી કોઈ દંડાત્મક કાર્યવાહી કરવામાં આવી નથી. X ‘સેન્સરશિપ’ના ભય વિશે ચેતવણી આપે છે
X કહે છે કે સરકાર દ્વારા અપનાવવામાં આવેલ આ અભિગમ ભારતમાં માહિતીની વ્યાપક અને અનિયંત્રિત સેન્સરશીપ તરફ દોરી શકે છે. કંપનીએ જણાવ્યું હતું કે IT મંત્રાલય (MeitY)એ 31 ઓક્ટોબર, 2023ના રોજ એક સત્તાવાર મેમોરેન્ડમ બહાર પાડ્યું હતું, જેમાં તમામ મંત્રાલયો, રાજ્યો અને પોલીસ વડાઓને કલમ 79(3)(b) હેઠળ નોડલ અધિકારીઓની નિમણૂક કરવાનો નિર્દેશ આપવામાં આવ્યો હતો જે કન્ટેન્ટ દૂર કરવા માટે આદેશો જારી કરી શકે છે. કંપનીના મતે, આ સિસ્ટમે IT એક્ટની કલમ 69A ને બિનઅસરકારક બનાવી દીધી છે, જોકે સુપ્રીમ કોર્ટે કડક પ્રક્રિયાઓ અને સમીક્ષા પદ્ધતિને કારણે તેને સમર્થન આપ્યું હતું. X એ સરકાર પર ફેબ્રુઆરી 2024માં રેલ્વે મંત્રાલય સહિત અનેક વિભાગો દ્વારા આ સમાંતર સિસ્ટમ હેઠળ ગેરકાયદેસર રીતે સામગ્રીને અવરોધિત કરવાના આદેશો જારી કરવાનો આરોપ મૂક્યો. અગાઉ પણ સરકાર સાથે સંઘર્ષ
ભારત સરકારના કન્ટેન્ટ બ્લોકિંગ નિયમો સાથે Xનો આ પહેલો વિવાદ નથી. 2022માં, કંપનીએ કલમ 69A હેઠળ સમગ્ર એકાઉન્ટ્સ બ્લોક કરવાના આદેશોને કોર્ટમાં પડકાર્યા. જોકે, 2023માં, કર્ણાટક હાઈકોર્ટે સરકારના નિર્ણયને સમર્થન આપ્યું અને X પર 50 લાખ રૂપિયાનો દંડ પણ ફટકાર્યો. હવે, Xએ એક નવી અરજીમાં કહ્યું છે કે સરકાર કલમ ​​79(3)(b)નો દુરુપયોગ કરીને કોઈપણ યોગ્ય પ્રક્રિયા અને દેખરેખ વિના સેન્સરશિપ લાદવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે. આ કેસ દિલ્હી હાઈકોર્ટમાં પણ ચાલી રહ્યો છે
આ જ મુદ્દાને લગતો એક કેસ દિલ્હી હાઈકોર્ટમાં પણ પેન્ડિંગ છે, જ્યાં Xએ ‘સહયોગ’ પોર્ટલમાં જોડાવાનો ઇનકાર કર્યો છે. 18 માર્ચના રોજ, જસ્ટિસ પ્રતિભા એમ. સિંહે મૌખિક રીતે કહ્યું કે એક્સના વાંધાઓ એપ્રિલના અંતમાં વિગતવાર સાંભળવામાં આવશે. સોશિયલ મીડિયા કન્ટેન્ટ મોડરેશન અને સેન્સરશિપ અંગે X અને ભારત સરકાર વચ્ચે કાનૂની મુકાબલો વધુ તીવ્ર બની રહ્યો છે. જ્યારે સરકાર દલીલ કરે છે કે તે IT કાયદા હેઠળ કાર્યવાહી કરી રહી છે, ત્યારે X કહે છે કે આ ગેરકાયદેસર અને મનસ્વી સેન્સરશીપ છે.