50 વર્ષ પહેલા 24 જાન્યુઆરી, 1975ના રોજ ફિલ્મ ‘દીવાર’ રિલીઝ થઈ હતી, જે એક કલ્ટ ફિલ્મ સાબિત થઈ હતી. અમિતાભ બચ્ચન, શશિ કપૂર, નીતુ સિંહ, પરવીન બાબી, નિરુપા રાય અભિનીત આ ફિલ્મ સલીમ-જાવેદ દ્વારા લખવામાં આવી હતી. તેમના દ્વારા લખાયેલા ડાયલોગ્સ ‘આજ મેરે પાસે બંગલો હૈ, પ્રોપર્ટી હૈ, કાર હૈ, બેંક બેલેન્સ હૈ, તુમારે પાસે ક્યાં હૈ?’, ‘મેરે પાસે મા હૈ.’, ‘મેં આજ ભી ફેંકે હુએ પૈસે નહિ ઉઠાતા.’, ‘મેરા બાપ ચોર હૈ’. આજે પણ સિનેમાપ્રેમીઓ તેને યાદ કરે છે. ફિલ્મના 50 વર્ષ પૂરા થવાના અવસર પર દિવ્ય ભાસ્કરે લેખક જાવેદ અખ્તર સાથે વાત કરી. વાતચીતના કેટલાક મુખ્ય અંશો વાંચો: સલીમ સાહેબ અને મેં માત્ર 18 દિવસમાં સ્ક્રીન પ્લે લખ્યો હતો આજે પણ મને યાદ છે કે, જ્યારે સલીમ સાહેબ અને મેં યશ ચોપરાને ‘દીવાર’નો વિચાર સંભળાવ્યો હતો, ત્યારે તેમણે કહ્યું હતું કે તે ‘મધર ઈન્ડિયા’ અથવા ‘ગંગા જમુના’ જેવી દેખાશે. મેં કહ્યું ના, જ્યારે સ્ક્રીન પ્લે ડેવલપ થશે ત્યારે તે એક અલગ સ્ટોરી હશે. બાકીના માનવ સંબંધો સમાન છે. માતા, પુત્ર અને ભાઈની વાર્તાઓ હંમેશા આવતી રહે છે. તેમણે કહ્યું- તમે વાર્તા વિકસાવો અને તેને લાવો. પછી સલીમ સાહેબ અને મેં માત્ર 18 દિવસમાં આ સ્ક્રીન પ્લે લખ્યો. આનું બીજું કોઈ સંસ્કરણ નથી, આ પ્રથમ અને છેલ્લું સંસ્કરણ હતું. અમે ગયા અને 18 દિવસ પછી તેને સંભળાવ્યું, પછી તે માનતા નહોતા કે આ સ્ક્રીન પ્લે 18 દિવસમાં લખવામાં આવ્યો છે. ઘણા લોકોનું માનવું હતું કે તે પહેલેથી જ લખાયેલું હતું પરંતુ તેણે પહેલા આઈડિયા જણાવ્યો અને હવે 18 દિવસ પછી તે આવીને આખી વાર્તા કહી રહ્યો છે. પરંતુ સત્ય એ છે કે આ સ્ક્રિપ્ટ માત્ર 18 દિવસમાં લખવામાં આવી હતી. વાર્તા ગમી, પછીના 20 દિવસમાં ડાયલોગ લખીને 22માં દિવસે તેને સોંપવામાં આવ્યો. કોઈએ વિચાર્યું ન હતું કે આ ફિલ્મ આટલી સફળ થશે ક્યારેક-ક્યારેક સાચી વસ્તુઓ હાથ લાગી જતી હોય છે. જ્યારે આ ફિલ્મ પૂરી થઈ ત્યારે બધા સુપરહિટ કહેતા હતા એવું કંઈ નહોતું. હું તેનું નામ લઈને તેને શરમાવવા માંગતો નથી, પરંતુ ઘણા લોકોએ કહ્યું કે આ ફિલ્મને 15 અઠવાડિયાની કહેવાય હતી. બીજું, બહુ રોમાંસ નહતો. પછી રૂમમાં તેનું શૂટિંગ થયું હતુ, જે ગૂંગળામણ કરી રહ્યું છે. ત્યાં કોઈ આઉટડોર શૂટિંગ કે મોટા લોકેશન નહોતા. કોઈએ વિચાર્યું ન હતું કે આ આટલી મોટી સફળતા મળશે. હા, અમને ખાતરી હતી. સફળતાનો સંપૂર્ણ શ્રેય અમે જ લઈએ તે યોગ્ય નથી તેની સફળતાનો સંપૂર્ણ શ્રેય ફક્ત અમને જ નહીં, કલાકારોને પણ જાય છે. જેને ઉત્તમ કામ કર્યુ હતુ. જો અમિતાભ બચ્ચનની જગ્યાએ કોઈ હોત તો આટલો ઈમ્પેકટ ન થયો હોત. જે તેમના અસ્તિત્વના કારણે ઉભો થયો છે. તે સમયે અમિતાભ બચ્ચન ઉભરતા કલાકાર હતા. તેમણે એક મહાન કામ કર્યું અને બધા જ પાસા સાચી જગ્યાએ ગોઠવાયા. અમારી મરજી વિરુદ્ધ તેમાં એક કવ્વાલી દાખલ કરવામાં આવી અમારી શરૂઆતની સ્ક્રિપ્ટમાં માત્ર બે જ ગીતો હતા – એક ફર્સ્ટ હાફમાં અને બીજું સેકન્ડ હાફમાં. પરંતુ અમારી મરજી વિરુદ્ધ તેમાં એક કવ્વાલી નાખવામાં આવી. એમાં એકાદ-બે ગીતો રેકૉર્ડ થયા, પણ અમે એ રહેવા દીધા નહિ. આ ફિલ્મની ડાયલોગ કેસેટ પણ સારી એવી વેચાઈ હતી. તેમાંથી એક એલપી બનાવવામાં આવી હતી. ડાયલોગની એલપી બનાવવાની વાત આપણી આ ફિલ્મોથી શરૂ થઈ હતી. તે પછી ફિલ્મ ‘મુગલ-એ-આઝમ’નો એક ડાયલોગ એલપી પણ બની હતી. ‘શોલે’ની પણ બની હતી. રાજેશ ખન્નાને બદલે અમિતાભ બચ્ચનની પસંદગી કરવામાં આવી હતી ગુલશન રાય એક ફેમસ નિર્માતા અને ખૂબ જ સારા માણસ હતા. તેમની સ્થિતિ એવી હતી કે મોટા કલાકારોને સાઈન કરવામાં આવ્યા હતા. તે જે કહે તે કામ કરી લેતો. રાજેશ ખન્નાની પણ સહી હતી. પરંતુ અમે કહ્યું કે આ રોલ અમિતાભ બચ્ચનથી વધુ સારો કોઈ કરી શકે તેમ નથી. જ્યારે તેઓ અનુભવી રહ્યા હતા કે રાજેશ ખન્ના સુપરસ્ટાર છે તો તેમને લો. પરંતુ અમે તેમને કહ્યું કે આવું ન કરો. શક્ય છે કે ફિલ્મની કિંમતમાં વધારો થાય, પરંતુ ફિલ્મની ગુણવત્તા સમાન રહેશે નહીં. રાજેશ ખન્ના એક રોમેન્ટિક એક્ટર છે, તે ગીતો ગાય છે, રોમાન્સ કરે છે, જ્યારે આ એક અલગ પ્રકારનો રોલ છે. આ કામ અમિતાભ બચ્ચન કરતાં વધુ સારી રીતે કોઈ કરી શકશે નહીં. જોકે, હું નિર્માતાનો આભારી છું કે અંતે તેમણે અમારી વાત સાંભળી અને અમિતાભ બચ્ચનને કાસ્ટ કર્યા. અમિતાભ બચ્ચન સલાહ લેતા હતા ‘દીવાર’ અને ‘શોલે’ અનુક્રમે જાન્યુઆરી, 1975 અને ઓગસ્ટ, 1975માં બેક-ટુ-બેક રિલીઝ થઈ હતી. ખબર નથી કે તેમનું શૂટિંગ એક સાથે થઈ રહ્યું હશે. તે સમયે અમને અમિતાભ બચ્ચન પર એટલો વિશ્વાસ હતો કે તે સમયે દરેક તસવીરમાં અમિતાભ બચ્ચન હતા. અમિતાભ બચ્ચન સલાહ-સૂચન લેતા હતા. લેખકો વારંવાર ફરિયાદ કરે છે કે અમે આ રીતે લખ્યું છે, એક્ટર આવું કેવી રીતે બોલ્યા. તે મુદ્દો અહીં પ્રશ્નમાં આવ્યો નથી. અમે અમિતાભ બચ્ચન સાથે 13-14 ફિલ્મો કરી છે. અમારી પાસે અમિતાભ સામે એક પણ ફરિયાદ નથી કે તેમણે મારી લાઇન યોગ્ય રીતે પહોંચાડી નહોય. તે ખૂબ જ પરફેક્ટ એક્ટર છે. અમને હાજી મસ્તાનની પણ પરવા નહોતી લોકો કહે છે કે ડોન માટે પ્રેરણા હાજી મસ્તાનના જીવનમાંથી લેવામાં આવી હતી, પરંતુ એવો કોઈ ઈરાદો નહોતો. અમે એક ખૂબ જ રસપ્રદ પૃષ્ઠભૂમિ ઇચ્છતા હતા જ્યાં તેમણે કામ કર્યું હતું. બંદર પર કામ કરવું એ દુકાન કે ફેક્ટરીમાં કામ કરતાં દૃષ્ટિની રીતે સારું હતું. તે મજૂર છે, માલ ઉપાડે છે. હાજી મસ્તાન વિશે અમને કોઈ ખ્યાલ નહોતો. હવે યોગાનુયોગ એ હતો કે તેની પણ એ જ પૃષ્ઠભૂમિ હતી કે એક સમયે તે ગોદીમાં પણ કામ કરતો હતો. પણ આ અમારો ઈરાદો નહોતો. અમે એ સમજી વિચારને કરેલું એવું નહતું. સ્ટોરી લખતી વખતે કલાકારોને ધ્યાનમાં રાખવામાં આવ્યા ન હતા સ્ટોરી લખતી વખતે કોઈના મનમાં નહોતું, ફક્ત વાર્તા જ મનમાં હતી. વાર્તા લખ્યા પછી અમને લાગ્યું કે આ રોલ અમિતાભ બચ્ચન અને શશિ કપૂર માટે યોગ્ય છે. શશિ કપૂર અને યશ ચોપડા સાહેબ વચ્ચે સારા સંબંધો હતા. અમે તેને કહ્યું, તેથી તે પસંદ થયો. પરંતુ જ્યારે અમે શશિ કપૂરને કાસ્ટ કરી રહ્યા હતા, ત્યારે ઘણા લોકો કહેતા હતા કે તેમને સ્વીકારવામાં આવશે નહીં કારણ કે શશિ કપૂર અમિતાભ બચ્ચન કરતા ઘણા સિનિયર એક્ટર હતા. લોકો કેવી રીતે માનશે કે તે નાનો ભાઈ છે? શશિ કપૂર પણ ઉંમરમાં અમિતાભ બચ્ચન કરતા મોટા છે. સાત-આઠ વર્ષ પહેલાં ફિલ્મોમાં પણ હતો. પરંતુ શશિ કપૂરનો ચહેરો માસૂમ હતો, તે જુવાન દેખાતો હતો, તેથી તે જુવાન દેખાતો હતો. તેને માત્ર દર્શકોએ સ્વીકાર્યો જ નહીં પણ તેને ઘણો પસંદ પણ કર્યો. અમે અમિતાભ બચ્ચનની માતાના રોલ માટે ઘણા લોકો સાથે વાત કરી ફિલ્મમાં અમિતાભ બચ્ચનની માતાના રોલ માટે અમે ઘણા લોકો સાથે વાત કરી હતી. પ્રથમ વખત સુચિત્રા સેનને મળવા કોલકાતા ગયા હતા. તેમને વાર્તા કહી. તેને વાર્તા ગમી. તેણીએ કહેવાનું શરૂ કર્યું- ‘સ્ક્રીપ્ટ ખૂબ સારી છે. પરંતુ હું આવા મોટા લોકોની માતાનો રોલ કરવા નથી માંગતી. ત્યારે અમે કહ્યું ઠીક છે. આ રોલ માટે વૈજયંતિ માલાજી સાથે પણ વાતચીત કરવામાં આવી હતી, પરંતુ તે પરિણીત હોવાને કારણે અને ફિલ્મોમાં કામ કરતી ન હોવાને કારણે વાત ચાલી ન હતી. તેણે ફરી ફિલ્મોમાં કામ કરવું કે નહીં તે નક્કી કરવાનું હતું. તેણે ફરી ફિલ્મોમાં કામ કર્યું નથી. જોકે, આખરે નિરુપા રાય માતાના રોલ માટે તૈયાર થઈ હતી. તેણે આ રોલ ખૂબ જ સારી રીતે ભજવ્યો છે.
