નવા CECની પસંદગી અંગે 17 ફેબ્રુઆરીએ બેઠક:રાહુલ જોડાશે; 18મીએ નિવૃત્ત થશે રાજીવ કુમાર, જ્ઞાનેશ કુમારને જવાબદારી સોંપવામાં આવે તેવી શક્યતા

મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર (CEC) રાજીવ કુમાર 18 ફેબ્રુઆરીએ નિવૃત્ત થઈ રહ્યા છે. આ પહેલા નવા CECની પસંદગી અંગે 17 ફેબ્રુઆરીએ એક બેઠક બોલાવવામાં આવી છે. પીએમ મોદી અને કાયદા મંત્રી અર્જુન રામ મેઘવાળ ઉપરાંત, વિપક્ષના નેતા રાહુલ ગાંધી પણ બેઠકમાં હાજરી આપશે. સમિતિની ભલામણ બાદ રાષ્ટ્રપતિ આગામી CECની નિમણૂક કરશે. અત્યાર સુધી સૌથી વરિષ્ઠ ચૂંટણી કમિશનર (EC)ને CEC તરીકે બઢતી આપવામાં આવી છે. રાજીવ કુમાર પછી, જ્ઞાનેશ કુમાર સૌથી વરિષ્ઠ ચૂંટણી કમિશનર છે. તેમનો કાર્યકાળ 26 જાન્યુઆરી, 2029 સુધીનો છે. આવી સ્થિતિમાં નવા ECની નિમણૂક પણ થઈ શકે છે. સુખબીર સિંહ સંધુ બીજા ચૂંટણી કમિશનર છે. ચૂંટણી પંચની નિમણૂકને પડકારતી અરજી પર 19 ફેબ્રુઆરીએ સુનાવણી
સુપ્રીમ કોર્ટ 19 ફેબ્રુઆરીએ CEC અને ECની નિમણૂકને પડકારતી અરજી પર સુનાવણી કરશે. આ કેસની સુનાવણી 12 ફેબ્રુઆરીએ થવાની હતી, પરંતુ કેસ સૂચિબદ્ધ થયો ન હતો. ત્યાર બાદ આ મામલો વરિષ્ઠ વકીલ પ્રશાંત ભૂષણ દ્વારા જસ્ટિસ સૂર્યકાંત અને જસ્ટિસ એન કોટીશ્વર સિંહની બેન્ચ સમક્ષ ઉઠાવવામાં આવ્યો હતો. પ્રશાંતે કહ્યું હતું કે, CEC રાજીવ કુમાર 18 ફેબ્રુઆરીએ નિવૃત્ત થઈ રહ્યા છે. આવી સ્થિતિમાં સરકાર નવા CECની નિમણૂક કરી શકે છે, તેથી કોર્ટે આ મામલાની ટૂંક સમયમાં સુનાવણી કરવી જોઈએ. આના પર કોર્ટે 19 ફેબ્રુઆરીની તારીખ આપી અને કહ્યું કે જો આ દરમિયાન કંઈ થશે તો તે કોર્ટના નિર્ણયને આધીન રહેશે, તેથી ચિંતા કરવાની કોઈ વાત નથી. આ મામલો મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર અને અન્ય ચૂંટણી કમિશનર અધિનિયમ, 2023ની બંધારણીયતાને પડકારતી અરજીઓનો છે. હવે જાણો શું છે આખો મામલો… 2 માર્ચ 2023: સુપ્રીમ કોર્ટનો નિર્ણય- પસંદગી પેનલમાં CJIનો સમાવેશ કરવો જરૂરી છે
સુપ્રીમ કોર્ટની 5 સભ્યોની બંધારણીય બેન્ચે CEC અને ECની નિમણૂક અંગેના પોતાના નિર્ણયમાં કહ્યું હતું કે, ચૂંટણી કમિશનરોની નિમણૂક એક પેનલ કરશે. આમાં વડાપ્રધાન, લોકસભામાં વિરોધ પક્ષના નેતા અને CJI શામેલ હશે. આ પહેલા ફક્ત કેન્દ્ર સરકાર જ તેમની પસંદગી કરતી હતી. આ સમિતિ રાષ્ટ્રપતિને CEC અને ECના નામોની ભલામણ કરશે. આ પછી રાષ્ટ્રપતિ પોતાની મહોર લગાવશે. તો જ તે નિમણૂક મેળવી શકશે. કોર્ટે એમ પણ કહ્યું કે, જ્યાં સુધી સંસદ ચૂંટણી કમિશનરોની નિમણૂક અંગે કાયદો ન બનાવે ત્યાં સુધી આ પ્રક્રિયા અમલમાં રહેશે. 21 ડિસેમ્બર 2023: ચૂંટણી કમિશનરોની નિમણૂક સંબંધિત નવું બિલ પસાર થયું
કેન્દ્ર સરકારે CEC અને ECની નિમણૂક, સેવા, શરતો અને કાર્યકાળ સંબંધિત એક નવું બિલ લાવ્યું. આ અંતર્ગત, ચૂંટણી કમિશનરોની નિમણૂક ત્રણ સભ્યોની પેનલ દ્વારા કરવામાં આવશે. તેમાં વડાપ્રધાન, લોકસભામાં વિરોધ પક્ષના નેતા અને કેન્દ્રીય કેબિનેટ મંત્રીનો સમાવેશ થશે. આ પેનલમાંથી CJIને બાકાત રાખવામાં આવ્યા હતા. આ બિલ 21 ડિસેમ્બર, 2023ના રોજ શિયાળુ સત્ર દરમિયાન બંને ગૃહોમાં પસાર થયું હતું. વિપક્ષે નવા કાયદા સામે વાંધો ઉઠાવ્યો હતો
આ કાયદા પર વિપક્ષી પક્ષોએ કહ્યું કે, સરકાર સુપ્રીમ કોર્ટની બંધારણીય બેંચના આદેશ વિરુદ્ધ બિલ લાવીને તેને નબળો પાડી રહી છે. કોંગ્રેસ કાર્યકર જયા ઠાકુરે સુપ્રીમ કોર્ટમાં અરજી દાખલ કરી છે. અરજીમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, કાયદાની કલમ 7 અને 8 મુક્ત અને ન્યાયી ચૂંટણીના સિદ્ધાંતનું ઉલ્લંઘન કરે છે કારણ કે તે ચૂંટણી કમિશનરોની નિમણૂક માટે સ્વતંત્ર પદ્ધતિની જોગવાઈ કરતી નથી. આ વિવાદ વચ્ચે, કેન્દ્રએ માર્ચ 2024માં જ્ઞાનેશ કુમાર અને સુખબીર સિંહ સંધુને ચૂંટણી કમિશનર તરીકે નિયુક્ત કર્યા. ચૂંટણી પંચમાં કેટલા કમિશનર હોઈ શકે?
બંધારણમાં ચૂંટણી કમિશનરોની સંખ્યા અંગે કોઈ નિશ્ચિત સંખ્યા નથી. બંધારણના અનુચ્છેદ 324(2)માં જણાવાયું છે કે, ચૂંટણી પંચમાં મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર અને અન્ય ચૂંટણી કમિશનરોનો સમાવેશ થઈ શકે છે. તેમની સંખ્યા કેટલી હશે તે રાષ્ટ્રપતિ પર નિર્ભર છે. આઝાદી પછી, દેશમાં ચૂંટણી પંચ પાસે ફક્ત મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર હતા. 16 ઓક્ટોબર, 1989ના રોજ વડાપ્રધાન રાજીવ ગાંધીની સરકારે વધુ બે ચૂંટણી કમિશનરોની નિમણૂક કરી. આનાથી ચૂંટણી પંચ બહુ-સભ્ય સંસ્થા બન્યું. આ નિમણૂકો 9મી સામાન્ય ચૂંટણી પહેલા કરવામાં આવી હતી. તે સમયે એવું કહેવામાં આવ્યું હતું કે મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર આરવીએસ પેરી શાસ્ત્રીની પાંખો કાપવા માટે આ કરવામાં આવ્યું હતું. 2 જાન્યુઆરી, 1990ના રોજ વીપી સિંહ સરકારે નિયમોમાં સુધારો કર્યો અને ચૂંટણી પંચને ફરીથી એક સભ્યની સંસ્થા બનાવી. 1 ઓક્ટોબર, 1993ના રોજ પી.વી. નરસિંહ રાવ સરકારે ફરીથી વટહુકમ દ્વારા બે વધુ ચૂંટણી કમિશનરોની નિમણૂકને મંજૂરી આપી. ત્યારથી ચૂંટણી પંચમાં મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર અને બે ચૂંટણી કમિશનરોનો સમાવેશ થાય છે.